Ағылшын тілін халықаралық ғылым тілі ретінде қолданудың өзекті мәселелері

Рымтаева Ақнұр Төлебайқызы

3-курс студенті

Бөкетов атындағы Қарағанды Зерттеу университеті

Аннотация: Бұл мақалада ағылшын тілінің халықаралық ғылым тілі ретінде қолданудың өзекті мәселелері қарастырылады. Ағылшын тілінің ғалымдар мен зерттеушілер арасындағы коммуникация құралы ретінде үстемдік етуі, ғылыми жазу мен сөйлеу дағдыларына әсері, сондай-ақ ғылыми мақалалардың қолжетімділігі мәселелері талданады. Ағылшын тілінің әлемдік ғылымдағы монополиясы мен бұл тілдің ғылымдағы таралуына әсер ететін факторлар да қарастырылған. Қорытындысында, ағылшын тілінің үстемдігі мен тілдік кедергілер арасындағы тепе-теңдікті сақтау үшін көптілділік пен ғылыми көптілділікті дамыту қажеттілігі атап өтіледі.

Кілттік сөздер: Ағылшын тілі, халықаралық ғылым тілі, ғылыми жазу, тілдік кедергілер, ғылыми мақалалар, көптілділік, ғылыми монополия, ғылым мен тіл, ғылыми қолжетімділік, мәдени әртүрлілік.

Кіріспе     

Ағылшын тілі бүгінгі күні тек халықаралық байланыс тілі ғана емес, сонымен қатар ғаламдық ғылым мен білімнің негізгі тіліне айналды. Соңғы бірнеше онжылдықта оның ғалымдар мен зерттеушілер арасындағы негізгі коммуникациялық құралы ретінде рөлі айтарлықтай артты. Бұл тілдің үстемдігі ғылыми мақалаларды жариялау, зерттеулерді жүргізу және халықаралық конференцияларда қатысу кезінде шешуші фактор болып табылады. Алайда, ағылшын тілінің әлемдік ғылымдағы үстемдігі бірқатар мәселелерді туындатты. Ғылыми әлемде ағылшын тіліне деген қажеттілік көптеген елдерде зерттеушілердің тілдік қабілеттеріне әсер етіп, олардың ғылыми қызметтерін шектейді. Сонымен қатар, ағылшын тіліндегі ғылыми мақалалардың көптігі басқа тілдердегі зерттеушілер үшін ақпаратқа қол жеткізу мәселесін туындатады.

Бұл мақалада ағылшын тілінің халықаралық ғылым тілі ретінде қолдануындағы өзекті мәселелерді қарастырып, тілдік кедергілер, мәдени әртүрліліктің сақталуы, ғылыми жарияланымдарға қолжетімділік, сондай-ақ ағылшын тілінің ғылымдағы үстемдігі мен көптілділік мәселелері талданады. Осы мәселелердің шешімі қазіргі ғылым мен білім саласындағы теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз ету үшін маңызды болып табылады.

Ағылшын тілі қазіргі ғылыми әлемде ғалымдардың коммуникация құралы ретінде басты рөл атқарады. Бұл тілдің халықаралық ғылыми жарияланымдар мен зерттеулерде кеңінен қолданылуы ғалымдардың жазу және сөйлеу дағдыларына айтарлықтай әсер етеді. Ғылыми мәтіндерде қолданылатын күрделі құрылымдар мен арнайы терминологияларды меңгеру ғалымдар үшін жаңа талаптар мен қиындықтар туындатуы мүмкін. Сонымен қатар, ғылыми жазуда ағылшын тілінің грамматикалық және стилистикалық ерекшеліктерін түсіну қажет, бұл өз кезегінде ғалымдардың ғылыми ойлау қабілеттеріне ықпал етеді.

Ғылыми жұмыстарды ағылшын тілінде жазу кезінде, зерттеушілердің тек тілдік дағдыларын ғана емес, сонымен қатар ғылыми жұмыс жүргізудің белгілі бір форматтары мен тәсілдерін меңгеруі маңызды. Ағылшын тілінің құрылымдық талаптарына сәйкес болу ғалымдардың ғылыми жұмыстарының сапасын арттыруға мүмкіндік береді, бірақ ағылшын тілін еркін меңгермеген ғалымдар үшін бұл кейде қиындық тудыруы мүмкін. Бұл әсіресе ағылшын тілін ана тілі ретінде меңгермеген ғалымдар үшін өзекті мәселе болып табылады, себебі олар үшін ғылыми мәтіндер жазу және ғылыми қауымдастықпен қарым-қатынас жасау қиын болуы мүмкін.

Ағылшын тіліндегі ғылыми мақалалардың қолжетімділігі ғаламдық ғылымның дамуы мен ақпарат алмасудағы негізгі факторлардың бірі болып табылады. Әлемдегі жетекші ғылыми журналдардың басым бөлігі ағылшын тілінде жарияланатындықтан, бұл мақалалар халықаралық деңгейде кең таралуда. Алайда, ағылшын тіліндегі материалдардың тек сол тілде қолжетімді болуы кейбір ғалымдар мен зерттеушілер үшін қиындық туғызады. Әсіресе, ағылшын тілін еркін меңгермейтін елдерде немесе қаржылық шектеулері бар зерттеушілер үшін бұл мәселе өзекті болып отыр. Бұл жағдай зерттеушілердің қажетті ғылыми мақалаларға қол жеткізу мүмкіндігін шектейді, сондықтан олардың зерттеулерінің ауқымы мен сапасы да осыған байланысты азаюы мүмкін.

Ағылшын тіліндегі ғылыми мақалалардың көптігі ғалымдардың ақпаратты өңдеу және оны қолдану тиімділігіне әсер етеді. Ғылыми жарияланымдардың санының артуы, бір жағынан, ғылымның дамуына ықпал етсе де, екінші жағынан, тек ағылшын тіліндегі зерттеулердің басым болуы ғылыми алмасуды біркелкі етіп, басқа тілдердегі зерттеушілер үшін қиындық туғызады. Бұл, әсіресе, ағылшын тілін жақсы меңгермейтін ғалымдар үшін қиындық туғызады, өйткені олар өз зерттеулерін жариялау және басқа зерттеушілермен байланыс жасау кезінде тілдік кедергілермен бетпе-бет келуі мүмкін. Бұл кедергілер тек ғалымдардың зерттеулеріне ғана емес, сонымен қатар ғылыми білімнің кең таралуына да кедергі келтіреді[1].

Ағылшын тіліндегі ғылыми жарияланымдардың көбеюі, әсіресе дамушы елдерде тілдік кедергілер туғызады. Ағылшын тілін жетік меңгермейтін ғалымдар үшін өз зерттеулерін әлемдік деңгейде жариялау мүмкіндігі шектеулі. Бұл мәселе, әсіресе ғылыми жарияланымдарға қол жеткізу үшін қаржылық ресурстары шектеулі зерттеушілер үшін өте өзекті. Ғылыми мақалаларды жариялау немесе ғылыми деректер базаларына жазылу көп жағдайда қымбатқа түседі, сондықтан ағылшын тілін еркін меңгермейтін немесе қаржылық мүмкіндіктері шектеулі зерттеушілер үшін ғылыми ақпаратқа қол жеткізу қиынға соғуы мүмкін. Осылайша, ағылшын тілі тек тілдік кедергілерді ғана емес, сонымен қатар ғалымдардың тең мүмкіндіктермен қатысуын шектейтін қаржылық және ақпараттық шектеулерді де күшейтеді[2].

Ағылшын тіліндегі мақалалардың үстемдігі мен ғылымда қолданылуы әртүрлі мәдениеттердің және ғылыми мектептердің өкілдері үшін өз зерттеулерін халықаралық қауымдастыққа таныту мүмкіндігін қиындатады. Әр түрлі елдер мен мәдениеттердің ғылыми дәстүрлері мен зерттеу тәсілдері өз тілдерінде қалыптасқан, бірақ ағылшын тілінің басым болуы осы дәстүрлердің біркелкі болуына әкеледі. Ғылыми жарияланымдар тек ағылшын тілінде жарияланатындықтан, зерттеушілер өз еңбектерін әлемдік деңгейде таныту үшін ағылшын тілін меңгеруге мәжбүр болады, бұл әртүрлі мәдениеттер мен ғылыми көзқарастар арасындағы айырмашылықтардың жоғалуына әкеледі. Бұл ғылыми зерттеулердің алуан түрлілігін төмендетіп, жаңа идеялар мен көзқарастардың шектеулі болуына әсер етуі мүмкін.

Ғылымда ағылшын тілінің таралуына әсер ететін факторлар

Ағылшын тілінің ғылымдағы үстемдігі бірнеше маңызды факторлардың нәтижесінде қалыптасты. Бұл факторлардың әрқайсысы ағылшын тілін ғаламдық ғылыми байланыстардың негізгі құралы ретінде орнықтырып, оның әлемдегі ғылым мен білім саласындағы рөлін арттырды. Осы факторлар қатарында экономикалық жағдайлар, саяси ықпал, білім беру жүйесінің құрылымы, сондай-ақ жаһандану мен ақпараттық технологиялардың дамуы басты орын алады[3].

Ағылшын тілінің ғылымдағы үстемдігіне саяси факторлар да айтарлықтай әсер етеді. Әлемдегі жетекші ғылыми ұйымдар мен халықаралық ұйымдар ағылшын тілін негізгі жұмыс тілі ретінде қабылдады. Бұл саяси шешімдер ағылшын тілінің ғылыми ортада кеңінен таралуына ықпал етеді. Ғылыми ынтымақтастықтар мен халықаралық конференциялар, семинарлар көбіне ағылшын тілінде өтетіндіктен, зерттеушілердің осы тілде жұмыс істеп, ғылыми пікір алмасуы міндетті болып қалды. Саяси тұрғыдан алғанда, ағылшын тілін қолдану ғаламдық ғылыми қоғамдастықта қарым-қатынас жасауды оңтайландырып, зерттеушілердің өз жұмыстарын кеңінен танытуына жол ашады.

Ағылшын тілінің таралуына білім беру жүйесі де елеулі әсер етуде. Қазіргі уақытта көптеген жетекші университеттер мен ғылыми мекемелер ағылшын тілінде оқыту мен зерттеу жүргізуді басты шарт ретінде қабылдайды. Бұл ағылшын тілін үйренуді ғалымдардың академиялық мансаптарындағы маңызды элементке айналдырады. Ғылыми жұмысты жүргізу және зерттеу нәтижелерін жариялау кезінде ағылшын тілінде жұмыс істеу қажеттілігі білім беру саласында ғаламдық стандарттарға айналды. Бұл тек зерттеушілердің өз жұмыстарын халықаралық деңгейде жариялауға ықпал етіп қана қоймай, білім беру мен зерттеу нәтижелерінің таралуына да оң әсерін тигізеді[4].

Жаһандану мен ақпараттық технологиялардың дамуы ағылшын тілінің таралуына қосымша серпін берді. Жаһандану арқылы ғылыми ақпараттың тез таралуы мен халықаралық ынтымақтастықтың артуы ағылшын тілінің ғаламдық деңгейде басым болуын қамтамасыз етті. Сонымен қатар, ақпараттық технологиялардың дамуымен қатар ғылыми мәліметтер мен зерттеулерді онлайн платформалар арқылы жариялау және тарату мүмкіндіктері артты. Бұл платформа мен дерекқорлар негізінен ағылшын тілінде жұмыс істейді, сондықтан зерттеушілердің өз жұмыстарын ғаламдық деңгейде танытуы үшін ағылшын тілінде жазу қажеттілігі туындайды.

Қортындылай келе, Ағылшын тілі қазіргі таңда халықаралық ғылым тілінің негізгі әрі ажырамас бөлігіне айналды. Оның ғылыми әлемдегі үстемдігі көптеген артықшылықтарды берсе де, сонымен бірге тілдік кедергілер, мәдени әртүрлілік пен ғылыми көптілділікті сақтау мәселелерін туындатады. Сондықтан, ағылшын тілін халықаралық ғылым тілі ретінде қолдану мәселесі тек тілдік аспектілермен шектелмей, ғылыми зерттеулердің әдіснамалық және мәдени аспектілерін де қамтуы тиіс. Осы мәселелерді шешу үшін көптілділік, тіл үйрену мүмкіндіктерін кеңейту және халықаралық ғылыми журналдардағы мақалалардың қолжетімділігін арттыру қажеттілігі туындап отыр.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Crystal, D. (2003). English as a Global Language / D. Crystal. – 2nd ed. – Cambridge: Cambridge University Press, 2003. – 320 p.
2. Graddol, D. (2006). English Next: Why Global English May Mean the End of ‘English as a Foreign Language’ / D. Graddol. – London: British Council, 2006. – 112 p.
3. Phillipson, R. (1992). Linguistic Imperialism / R. Phillipson. – Oxford: Oxford University Press, 1992. – 210 p.
4. Jenkins, J. (2015). Global Englishes: A Resource Book for Students / J. Jenkins. – 3rd ed. – London: Routledge, 2015. – 392 p.