Оқушылардың кәсіби-бағдарланған ғылым құзіреттілігін дамытуда мазмұнды және тілді интеграцияланған (CLIL) оқытуды пайдалану

Табылдиева Гүлпара Асқарқызы

4 курс студенті

Багитжанова Шолпан Суенишовна

Педагогика ғылымдарының магистрі

Ыбырай Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты

Аннотация: Қазіргі таңда оқу процесінде білім беру жүйесін жаңарту басты рөл атқарады. Оның үстіне елімізде жаратылыстану бағытындағы мектеп пәндерін шет тілінде оқыту тәжірибеге енгізілуде. Мектептерде шет тілдерін оқытуды дамыту мақсатында түрлі жұмыстар жүргізіліп жатқанымен, жалпы білім деңгейі қажетті деңгейге жете алмай отыр.

Тілдік білім берудің тиімділігі Білім министрлігі үшін күрделі мәселе болып қала береді. Осыған байланысты туындаған мәселелерді шешу үшін шет тілдерін сапалы оқытуға деген көзқарасты өзгерту қажет болып отыр. Әлем елдері бұл мәселеге әртүрлі көзқараспен қарайды. Осылайша, мамандандырылған мектептер мен заманауи білім беру мекемелері стандартты емес және балама дәстүрлі әдістер мен форматтарды тәжірибеге енгізуге күш салуда.

Алдыңғы қатарлы елдерде студенттерге пәндерді шет тілінде оқытудың кең тараған әдісі мазмұнды және тілдік интеграцияланған оқыту (CLIL) болып табылады. Біріктірілген мазмұн мен тілді оқыту – бұл екі бағытты оқытудың модификацияланған әдісі, онда шет тілі тілді де, мазмұнды да үйрену және үйрету үшін қолданылады.

Кілт сөздер: құзыреттілік, мазмұндық, мазмұндық-тіл,кіріктірілген оқыту, ғылым, жаратылыстану.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жолдауына сәйкес, “Қазіргі заманда Жаңа Қазақстан бүкіл әлемде үш тілді: қазақ тілін – ана тілі ретінде, орыс тілін – ұлтаралық қарым-қатынас құралы ретінде және ағылшын тілін – халықаралық экономикаға сәтті интеграциялану тілі ретінде қолданатын жоғары білімді ел ретінде танылуы тиіс”. Үштілді білім беруді дамыту жол картасының негізгі бағыттарының бірі – жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерді (информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) ағылшын тілінде оқыту болып табылады. Бұл дәстүрлі оқыту әдістерінен айтарлықтай ерекшеленеді. Дәл осыған байланысты әлемдік тәжірибеде сәтті қолданылып жүрген жаңа әдістемелердің бірі – мазмұн мен тілді интеграциялап оқыту (CLIL) әдісі. 

CLIL технологиясын қолдану білім берудегі маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Шетел тілін меңгеру мен пәндік білімді қатар игеру күтілетін оқу мақсаттарына жету мен әртүрлі дағдыларды қалыптастырудың тиімді құралы болып табылады. 

CLIL әдісі контексттерде әртүрлі сипатталады. Бұл әдісті анықтау үшін қолданылатын негізгі терминдер: “әдіс” және “тәсіл”. CLIL-дің негізгі бағыттары: 

• 1.Тілді үйрену, мәдениетаралық білім мен түсіну дағдыларын дамыту, халықаралық интеграцияға дайындық және білім беруді жетілдіру. 
• 2.Оқыту әдісінің мақсаты – пәнді меңгеру мен тілді оқуды қатар жүргізу. 

Graddol CLIL-ді “ең жоғары деңгейдегі коммуникативті әдістеме” деп сипаттайды, өйткені ол тілді оқытудың шынайы коммуникативті әдісінің жетіспеушілігін толықтырады және шет тілін меңгерудің кешенді тәсілін қамтамасыз етеді. 

Ағылшын тілін пәндік негізде оқытудың әртүрлі әдістері бар: 

-CLIL (Content and Language Integrated Learning) – мазмұн мен тілді интеграциялап оқыту; 

-Content-based learning – мазмұнға негізделген оқыту; 

-English across the curriculum – оқу жоспары бойынша ағылшын тілін пайдалану; 

-Bilingual education– екітілді білім беру.

CLIL осы әдістердің ішінде интегративтілігімен ерекшеленеді. Оның басты ерекшелігі – төрт негізгі компонентті біріктіруінде: 

1.Мазмұн (Content) – оқу бағдарламасы аясында білім мен дағдыларды игеру. 

2.Коммуникация (Communication) – шет тілін қолдану арқылы оқыту және оны меңгеру. 

3.Таным (Cognition)– абстрактілі және нақты түсініктерді қалыптастыру, когнитивтік дағдыларды дамыту. 

4.Мәдениет (Culture) – мәдениаралық құзыреттілікті қалыптастыру. 

Бұл технологияның негізгі сипаттары: 

– Шет тілі басқа пәндерді оқытудың құралы ретінде қолданылады. 

– Шет тілі оқу бағдарламасында кеңінен пайдаланылады. 

– Оқушылардың ынтасы артады. 

– Лексикалық қателерді жіберуге рұқсат беру арқылы тілдік дағдыларды дамытуға мүмкіндік жасалады. 

– Шет тілінде еркін сөйлеу және коммуникативті дағдыларды дамыту. 

Стив Дарн CLIL технологиясын шет тілін оқытуда қолданудың екі негізгі қағидатын атап көрсетеді: 

• 1.Шет тілі – білім алу және қарым-қатынас жасау құралы. 
• 2.Пәннің мазмұны оқушыларға қажетті тілдік құрылымдарды анықтайды. 

Қазіргі таңда бірқатар еуропалық ұйымдар осы салада зерттеулермен айналысады. Олардың қатарында Ноттингем университеті, Норвич тілдерді дамыту институты – UNICOM, EuroCLIC, Tie-CLIL, Content and Language Integrated Project (CLIP) сияқты жетекші оқу орындары бар.

Қазіргі әдіснамалық ғылымда интеграциялық немесе пәнаралық көзқарас мәселелеріне айтарлықтай назар аударылады.

С.С. Құнанбаева “құзыреттілік” пен “құзырет” ұғымдарын адамның зияткерлік және кәсіби даму әлеуетін сипаттайтын акмеологиялық категория ретінде қарастырады. Осыған байланысты, кәсіби құзыреттілік үш негізгі компоненттің бірлігі ретінде анықталады: 

1.Әдіснамалық компонент – әлемдік-философиялық және құзыреттілікке негізделген тәсілдерді біріктіру арқылы әлеуметтік-мәдени және кәсіби міндеттерді тиімді орындауға бағытталған. 

2.Технологиялық компонент – білім беру технологияларын қолдану арқылы білім алушылардың зерттеу және білім беру құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған.

3.Эмоционалдық-еріктік компонент – студенттердің өз қабілеттерін дұрыс бағалау және оқу мен болашақ кәсіби қызметіне жауапкершілікпен қарау дағдысын дамыту.  Болашақ маманның үздіксіз шет тілі білімі оның кәсіби-бағытталған шет тілі құзыреттілігін қалыптастырумен тікелей байланысты. Бұл құзыреттілік келесі компоненттерден тұрады: 

– Мотивациялық-құндылық компоненті – кәсіби шет тілі дайындығына деген қызығушылық және оның болашақ мансап үшін маңыздылығын түсіну. 

-Когнитивтік-әрекеттік компоненті – кәсіби салада шет тілінде қарым-қатынас жасау және кәсіби маңызды дағдыларды меңгеру. 

-Эмоционалдық-еріктік компоненті – өз қабілеттерін дұрыс бағалау және білім алудағы табысқа жауапкершілікпен қарау.

CLIL технологиясын контекстте тілдік және тілдік емес пән мұғалімдерінің өзара әрекеттесуі туралы әдістемелік ұсынымдар деп қарастыруға болады. Бұл тәсілдің орындалуы мұғалімнің рөлін түбегейлі қайта қарастыруға әкеледі. CLIL әдіснамасына негізделген оқу бағдарламасын құрастыру арқылы мұғалім пәннен шет тіліне және шет тілінен пәнге баса назар аудара алады немесе оқудың басымдықтарын шешу үшін ана тілін қолдануы мүмкін. Бұл пән мұғалімінің шет тілін білуін үнемі жетілдіреді және өз жұмысын шет тілі (ағылшын тілі) мұғалімімен үйлестіреді. Мұндай интеграция мұғалімдерден қызығушылықты, бастамашылық пен кәсіпқойлықты талап етеді. Тілдік және тілдік емес пәндер оқытушыларының бірлескен жұмысы көптеген формаларда болуы мүмкін. Мысалы, пән мұғалімдері тіл оқытушылары әзірлеген жаттығулар мен тесттердің сапасына сенім арта алады. Шет тілі мұғалімдері өз сабақтарында осы тақырыпқа байланысты лексиканы тиімді пайдалана алады. Кейбір мектептерде тіл және бейіндік пән мұғалімдері бірлесіп, бір сабақ аясында оқытуды жүзеге асыра алады. Педагогтер сабақ алдында, сабақта және сабақтан кейін бірге жұмыс істей алады. Пән мұғалімдері мен шет тілі мұғалімдерінің сабаққа дейінгі ынтымақтастығы маңызды рөл атқарады. Шет тілі мұғалімі пәндік мұғаліммен бірлесіп, тапсырмаларды әзірлеуге және оқу үдерісін тиімді ұйымдастыруға қатыса алады. Олар бірлесіп материалды іздеуге және таңдауға, материалды тіл тұрғысынан оның күрделілігін бағалауға, сондай-ақ, сұрақтар мен тапсырмаларды тұжырымдауы мүмкін. Шет тілі мұғалімі пән мұғалімі дайындаған тапсырмалардың дұрыстығын тексере алады. Шетел тілі мұғалімі білім алушылардың пәндік сабақта және шет тілі сабақтарында осы тілдік материалмен жұмыс істей алатынын анықтайды. Шет тілі мұғалімі білім алушының қандай тілдік аспектілерге назар аударуы керектігін көрсету үшін қатемен жұмыс жүргізеді. Сонымен қатар, шет тілі және пән мұғалімі бағалау критерийлерін түсіндіріп,айқындап береді. Бұл олардың бағалау талаптарын нақты түсінуіне көмектеседі.

Сабақ барысында мұғалімдердің өзара әрекеттесуі

Шет тілі мұғалімі келесі міндеттерді атқарады:

• Білім алушыларға тілге байланысты туындаған қиындықтарды еңсеруге көмектесу;
• Кері байланыс беру және тілдерді қолданудың нәтижелі мысалдарын талқылау;
• Типтік қателіктермен жұмыс жүргізу;
• Өз сабақтарында назар аудару үшін тілге қатысты проблемаларды анықтау;
• Шет тілін үйренудің нақты стратегияларын қолданудың маңыздылығын түсіндіру немесе еске салу;
• Оқушыларға ойларын дұрыс білдіру үшін қажетті сөз тіркестері мен сөйлемдерді еске түсіру арқылы қолдау көрсету;
• Студенттердің жазбаша жұмыстарын жинау немесе олардың сөйлеуіне қатысты бейне/аудио жазбалар жасау.
• Пән мұғалімдері өздерінің пәндеріне қатысты сұрақтар бойынша көмек көрсете алады немесе кері байланыс өткізеді.

Педагогтердің сабақтан кейінгі өзара әрекеті

Шет тілі мұғалімдері келесі міндеттерді атқара алады:

• Шұғыл араласуды қажет ететін қателіктер бойынша кері байланыс беру немесе қателермен жұмыс жүргізу.
• Пәндік сабақ кезінде жасалған қателіктерді тақтаға жазып, олармен жұмыс жүргізу.
• Грамматика, лексика және айтылым бойынша қосымша жаттығулар әзірлеу.
• Оқушылардың тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдыларын дамыту үшін қосымша жаттығулар ұсыну.
• Сабақ барысында алынған жазбаша жұмыстарды, бейне және аудио жазбаларды талдау арқылы оқушылардың тұрақты қателерін анықтау.
• Тақырыпқа байланысты материалдарды сабақ барысында тиімді пайдалану.

Тілдік және тілдік емес пән мұғалімдері білім алушылардың жұмысын бірлесіп бағалай алады.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде мазмұнды және тілдік интеграцияланған оқыту (CLIL) әдісінің маңыздылығы артып келеді. Бұл тәсіл білім алушыларға пәндік білім мен шет тілін қатар меңгеруге мүмкіндік беріп, олардың коммуникативті, танымдық және мәдениетаралық құзыреттіліктерін дамытады және олардың жаһандық деңгейде бәсекеге қабілетті болуына жол ашады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы «Мектептердің оқу-үдерісінде CLIL-технологияны қолдану бойынша әдістемелік ұстанымдар»

2.Coyle, D., Hood, P., & Marsh, D. (2010). “CLIL: Content and Language Integrated Learning.” Cambridge: Cambridge University Press

3.Mehisto, P., Marsh, D., & Frigols, M. J. (2008). “Uncovering CLIL: Content and Language Integrated Learning in Bilingual and Multilingual Education.” Oxford: Macmillan Education.