Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті әдістерін қолдану

Жанбек Зарина Төлегенқызы

Студент

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті, Қарағанды қ., Қазақстан

Аннотация: Бұл мақалада бастауыш мектепте оқушылардың сыни ойлауын, коммуникативтік қабілеттерін дамыту мақсатында қолданылатын интерактивті оқыту әдістерінің мәні мен тиімділігі қарастырылады. Интерактивті әдістер оқу процесінде оқушылардың белсенді қатысуына, өзара әрекеттесуіне, ынтымақтастықта жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін заманауи педагогикалық тәсілдер ретінде ұсынылады.

Кілт сөздер: интерактивті әдістер, оқыту технологиялары, оқушы белсенділігі, ойын арқылы оқыту, оқыту әдістемесі,  білім беру процесі.

Қазіргі таңда білім беру мазмұны жаңарып, оқушының тұлғалық дамуына, сыни ойлау, шығармашылық қабілет, функционалдық сауаттылық сияқты дағдыларды қалыптастыруға бағытталып отыр. Бұл мақсаттарға жету үшін мұғалімдер оқытудың дәстүрлі әдістерінен бас тартып, тиімді, белсенді әрі оқушыны орталыққа қоятын тәсілдерге көшуі тиіс. Соның бірі – интерактивті оқыту әдістері. Интерактивті әдістер – оқушылар мен мұғалімнің өзара белсенді әрекетіне негізделген, оқушының белсенділігін арттыруға бағытталған әдістер жүйесі. Бұл тәсілдер арқылы оқушылар оқу процесінің белсенді қатысушысы болады, өз ойын ашық айтып, пікір алмасады, шешім қабылдайды және бірлесе жұмыс істеуді үйренеді. Әсіресе бастауыш сыныпта бұл әдістердің маңызы зор, себебі осы кезеңде баланың оқу әрекетіне қызығушылығы мен өз бетінше ойлау дағдылары қалыптаса бастайды.  Мұндай әдістер оқушының тек тыңдаушы емес, білім алу процесінің белсенді тұлғасы болуына жол ашады. Интерактивті оқыту оқушының зияткерлік қабілеттерін, логикалық ойлауын және коммуникативтік дағдыларын дамытады. Мысалы, «Ой қозғау», «Миға шабуыл», «Ойлан – жұптас – бөліс», «Венн диаграммасы», «Болжау» сияқты әдістер оқушыларды еркін ойлауға, пікір білдіруге, салыстыру мен қорытынды жасауға үйретеді. Бұл тәсілдер әсіресе сыни ойлау дағдыларын дамытуда өте тиімді.

Бастауыш сынып оқушылары үшін мұндай әдістер ойын түрінде беріледі. Себебі бала ойын арқылы шынайы өмірді таниды, жаңа білімді жеңіл әрі қызықты түрде меңгереді. Мысалы, рөлдік ойындар, жағдаятты шешу тапсырмалары, суретпен жұмыс, кластер құру сияқты әдістер арқылы оқушы өз ойын дәлелдей алады, тыңдайды және топпен ынтымақтаса әрекет етеді.

Интерактивті әдістерді жүйелі пайдалану оқушылардың ынтасын арттырып қана қоймай, білім сапасының артуына, тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан да қазіргі бастауыш мектеп мұғалімі интерактивті оқыту әдістерін сабақтың мазмұнына, мақсатына және оқушылардың мүмкіндіктеріне сай тиімді үйлестіре қолдана білуі қажет.

Интерактивті оқыту әдістері оқушылардың өзара әрекеттесуін, ортақ шешім табуын, сыни ойлауын дамытуды мақсат етеді. Интерактивті әдістерге мыналар жатады: «Миға шабуыл», «Ой қозғау», «Венн диаграммасы», «INSERT» стратегиясы, «Болжау», «Бес жолды өлең», Рөлдік ойындар, Жұптық және топтық жұмыс.

Мысалы, «Миға шабуыл» әдісі оқушыларды еркін ойлауға, түрлі көзқарастар ұсынуға жетелейді. «Венн диаграммасы» арқылы салыстыру, ортақ және айырмашылықты табу дағдылары дамиды. Бұл – сыни ойлау элементтерінің нақты көрінісі.  Сонымен қатар, «INSERT» стратегиясы – мәтінмен жұмыс жасау барысында оқушылардың оқыған ақпаратқа сыни көзқараспен қарауын қалыптастырады. Бұл әдіс арқылы оқушылар қандай ақпаратты бұрыннан білетінін, қандай жаңа мәлімет алғанын, нені түсінбегенін белгілеп отырады. Нәтижесінде, мәтінмен терең жұмыс жүргізіліп, оқушылардың ой қорыту, сұрыптау және талдау дағдылары дамиды.

«Болжау» әдісі – оқушылардың қиялын дамытып, алдағы ақпаратты болжай алу қабілетін арттырады. Бұл әдіс әсіресе әдебиеттік оқу, дүниетану пәндерінде тиімді. Мұғалім оқиғаның басын айтып, жалғасын оқушының болжауын сұрайды. Оқушылар өз болжамын логикалық тұрғыда дәлелдеуге тырысады – бұл сыни ойлау мен шығармашылықтың үйлесімі.

«Бес жолды өлең» – шығармашылық жазылым дағдыларын дамытатын әдіс. Бұл тәсілде оқушылар белгілі бір тақырыпты бес жол арқылы сипаттайды: 1 – атау сөз, 2 – екі сын есім, 3 – үш етістік, 4 – сөйлем, 5 – синоним немесе түйін. Бұл оқушының тіл байлығын, логикалық ойлау қабілетін жетілдіреді.

Жұптық және топтық жұмыс – қарым-қатынас жасау, өзара тыңдау, пікір алмасу және ортақ шешімге келу секілді әлеуметтік дағдыларды қалыптастырады. Бұл әдістер арқылы оқушылар жауапкершілік пен ынтымақтастықты меңгереді, яғни тұлғааралық қатынас дағдылары дамиды.

Осы интерактивті әдістерді бастауыш сыныптың оқу үдерісіне жүйелі түрде енгізу арқылы оқушының сыни ойлауын, өз пікірін дәлелдей білуін, бір-бірін тыңдай білу қабілетін дамытуға болады. Бұл – заманауи білім беру талаптарының бірі.

Көркем еңбек және бейнелеу өнері пәндерінде: «Дизайнер бол», «Қиял әлемі», «Мүсінде және сипатта» сияқты интерактивті тәсілдер балалардың шығармашылық әлеуетін дамытып, өз идеяларын еркін ұсынуға мүмкіндік береді. Бұл әдістер баланың эстетикалық көзқарасын, елестету қабілетін арттырады.

Интерактивті оқыту әдістерін жүйелі қолдану нәтижесінде:

• Сыни және креативті ойлау қабілеттері дамиды – оқушылар мәселені жан-жақты қарап, өз шешімін дәлелдеуге үйренеді;
• Коммуникативтік дағдылар жетіледі – топта жұмыс жасау барысында оқушылар келісу, тыңдау, дәлелдеу және түсіндіру дағдыларын меңгереді;
• Эмоциялық интеллект қалыптасады – әртүрлі рөлге еніп, өзгелердің көзқарасын түсінуге, сезінуге тырысады;
• Уәж (мотивация) жоғарылайды – оқушы өз жетістігін сезініп, оқу әрекетіне қызығушылықпен қатысады.

Оқушылардың белсенді қатысуы мен оқу барысындағы рөлінің артуы олардың өз-өзіне деген сенімділігін күшейтіп, жауапкершілік сезімін дамытады. Бұл – өмірлік маңызды дағды. Демек, бастауыш сыныпта интерактивті оқыту әдістерін қолдану – оқушының тұлғалық дамуына, саналы білім алуына және сыни ойлау қабілетінің қалыптасуына берік негіз қалайды.

Қорытынды Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті әдістерін қолдану – білім беру процесінің сапасын арттырудың, оқушының тұлғалық дамуын қамтамасыз етудің тиімді жолы. Бұл әдістер оқушылардың белсенділігін, ынтасын, сыни және шығармашылық ойлау қабілетін дамыта отырып, білім мазмұнын терең әрі саналы меңгеруге ықпал етеді. Әсіресе ойын технологияларымен ұштастырылған интерактивті тәсілдер баланың жас ерекшелігіне толық сәйкес келіп, оқыту процесін нәтижелі етеді. Сонымен қатар, интерактивті әдістер бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу мәдениетін, бір-бірімен қарым-қатынас жасауын, ұжымда әрекет ету және өз көзқарасын дәлелдеп айту қабілеттерін жетілдіреді. Бұл әдістер арқылы оқушылар оқу мазмұнын өмірлік жағдаяттармен байланыстырып, алған білімін практикада қолдануға машықтанады.

Мұғалім үшін интерактивті әдістер — оқушылардың қабілетіне қарай тапсырма дайындауға, саралау мен даралауды жүзеге асыруға, әр баланың оқу процесіне белсенді қатысуына мүмкіндік беретін тиімді құрал. Сабақ барысында осындай әдістерді мақсатты түрде жүйелі қолдану — білім берудің мазмұнын жаңартумен қатар, заманауи талаптарға сай ойлай алатын, өзіндік пікірі бар, шығармашыл тұлғаны қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Сондықтан, бастауыш білім беру жүйесінде интерактивті әдістер мен ойын технологияларын ұтымды үйлестіре отырып қолдану — оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал ететін, педагогикалық үдерістің тиімділігін арттыратын заманауи шешім болып табылады. Бұл әдістер тек бүгінгі күннің емес, болашақта да сұранысқа ие дағдыларды қалыптастырудың кепілі.

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі. Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. (2022 ж.)
2. Жұмабекова Г.Қ. (2018). Бастауыш мектепте ойын технологияларын қолдану әдістемесі. Алматы: «Өрлеу» БАҰО.
3. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. (2020). Педагогика. – Алматы: Қазақ университеті.
4. Әбиев Ж. (2021). Интерактивті оқыту әдістері: теория және тәжірибе. – Астана: Білім баспасы.
5. Мусина Р. (2019). Сыни ойлау дағдыларын дамытудағы инновациялық әдістер. – «Білім – Образование» журналы, №2.