Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды қолдану жөніндегі нұсқаулықтарды ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудың ерекшеліктері

Нұрғали А.А.

Ғылыми жетекші – аға оқытушы Алшынбаева Молдир Айдосовна

Е.А. Букетов атындағы Қарағанды университеті Қазақстан Республикасы Қарағанды қаласы

Аңдатпа

Нұсқаулықтар кез келген дәрі-дәрмектің маңызды бөлігі, оларда дәрі-дәрмектің құрамы, жанама әсерлері және қолдану әдістері туралы барлық маңызды ақпарат болғандықтан, дұрыс аударылған нұсқаулық пациенттің емделу барысын бұзып, ең жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Бұл мақалада дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың нұсқауларын ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару ерекшеліктері айтылған. Жұмыста медициналық терминологияны аударудың негізгі принциптері, сондай-ақ екі тілдің ерекшеліктеріне байланысты нұсқауларды аударудың ерекшелігі, қиындықтары қарастырылды

Кілт сөздер: медицина, нұсқаулық, фармацевтика, медициналық терминдер, дәрілік заттар.

Аннотация

Поскольку инструкция является важной частью любого лекарства, в ней содержится вся важная информация о составе лекарства, побочных эффектах и ​​способах применения. В данной статье описаны особенности перевода инструкций к лекарственным средствам и изделиям медицинского назначения с английского языка на казахский язык. В работе рассмотрены основные принципы перевода медицинской терминологии, а также особенности и трудности перевода инструкций, обусловленные особенностями двух языков.

Ключевые слова: лекарство, инструкция, фармацевтический препарат, медицинские термины, лекарственные средства.

Annotation

Since the instructions are an important part of any medicine, they contain all the important information about the composition of the medicine, side effects and methods of use. This article describes the features of translation of instructions for medicines and medical devices from English to Kazakh. The main principles of translating medical terminology, as well as the peculiarities and difficulties of translating instructions due to the peculiarities of two languages ​​were considered in the work.

Key words: medicine, instructions, pharmaceuticals, medical terms, drugs.

Медициналық және фармацевтикалық тақырыптағы мәтіндердің аудармасы тек тіл ғана емес, сонымен қатар белгілі бір мамандық саласындағы қарқынды зерттеу жұмысының жемісі болып табылады. Медициналық мәтіндер әрдайым біртекті емес анатомиялық номенклатураны белсенді қолданумен қатар, әр түрлі тақырыптармен және жаңа терминдер мен тәсілдердің пайда болуымен ерекшеленеді, олардың атаулары сөзбе-сөз беріледі. Фармацевтикалық мәтін медициналық терминдермен қатар фармакогнозия, фармакология, фармацевтикалық химия, ботаника сияқты күрделі лексикалық жүйелердің жиынтығы болып табылатын фармацевтикалық терминологияны да қамтиды және бұл кешендегі орталық дәрілік заттар номенклатурасына жатады. Бұл белгілі бір елде қолдануға ресми түрде рұқсат етілген дәрілік заттар атауларының кең жиынтығы. Әрине, дәрі-дәрмек өндірісін қамтамасыз ету және оның сапасын бақылау үшін әртүрлі ережелерді, нұсқаулықтарды, ұсыныстарды аудару бөлек орын алады. Мұндай мәтіндерді аудару үшін халықаралық анатомиялық номенклатурамен, фармакопеялармен, нұсқаулықтармен жұмыс істеу дағдыларын меңгеру қажет, бұл аудармашыдан барынша терең назар аударуды талап ететін өте маңызды және жауапты қызмет. Көптеген дәрі-дәрмектер мен медициналық бұйымдар шетелден келеді, сондықтан олармен бірге жүретін нұсқаулықтар, әдетте, кез келген шет тілінде толық жазылады. Алайда импортталған елдегі тілге толық аударыла бермейді. 

Нұсқаулықтар кез келген дәрі-дәрмектің маңызды бөлігі, оларда дәрі-дәрмектің құрамы, жанама әсерлері және қолдану әдістері туралы барлық маңызды ақпарат болғандықтан, дұрыс аударылған нұсқаулық пациенттің емделу барысын бұзып, ең жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Өйткені, әртүрлі мамандандырылған дәрі-дәрмектер өте күшті әсерге ие және олардың дұрыс емес дозасы кез келген адамның денесіне айтарлықтай зиян тигізуі мүмкін. Осыған сүйене отырып, нұсқаулықтардың сауатты медициналық аудармасы ауыр науқас үшін өмірді сақтай алады деген қорытынды жасауға болады. 

Аудармадағы дәлсіздік, материалды дұрыс түсінбеу, аудармашының дұрыс аудармаған термині әртүрлі кідірістерге немесе мәселелерге, пациенттердің емделуіне наразылық тудыруы мүмкін. Емдеудің нәтижесі медициналық аударманың дұрыстығына да байланысты екені сөзсіз. Дұрыс емес немесе қате медициналық аударма медициналық тәжірибеге теріс әсер етуі ықтимал. Бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.

Ғылыми-техникалық мәтіннің белгілі бір түрі ретінде медициналық мәтін грамматикалық және лексикалық ерекшеліктерге ие.

Медициналық мәтіннің грамматикалық белгілері төмендегідей:

1. Құрылымы күрделі және қосалқы және біртектес мүшелердің көптігі бар ұзақ сөйлемдердің көптігі. Сонымен қатар, тақырыпқа және предикатқа тәуелді сөздер көбінесе олар анықтайтын сөзден айтарлықтай қашықтықта тұрады: This approach possesses the advantage over the experimental method of greater flexibility.

2. Көпкомпонентті атрибутивтік сөз тіркестерінің қолданылуы: The complement-fixation test result was negative on one occasion and doubtful on another.

3. Тұтас синтаксистік топтарды конденсациялау арқылы жасалған анықтамаларды қолдану: Temperature dependent вместо dependent on tem- perature; circulation induced effects вместо effects induced by circulation.

4. Сөз тіркестері мен пассивті конструкцияларды қолдану (инфинитив объективті, инфинитив номинативті жағдайда): Placebos generally are not used in clinical medicine and the reason for that is that patients who are given a placebo cannot be told that they’re being giving a placebo because that would prevent it from possibly eliciting the placebo effect.

5. Кейбір қызметтік сөздердің (мақалалар, көмекші етістіктер) әсіресе кестелерде, графиктерде, спецификацияларда түсіп қалуының болуы: Қысқа тұйықталуды жою.

6. Етістіктің шекті емес формаларының қолданылуы: инфинитив, герундии және шақ және олардың конструкциялары: We believe these experiments to be very important. Sunlight is known to activate various chemical reactions [1].

Дәрілік заттардың нұсқаулықтарын аудары – ғылыми-техникалық аударманың бір түрі. Оның орындалуын фармацевтика және медицина саласында тиісті білімі бар маманға ғана сеніп тапсыруға болады. Мұндай аударма өзіне тән құрылымға ие, оны ұстану керек. Дәрілік заттардың нұсқаулықтары үшін үшін жоғары мамандандырылған терминдердің, аббревиатуралар мен қысқартулардың көптігі тән, оларды дұрыс қолданбау ақпаратты айтарлықтай бұрмалауы, сол арқылы науқастың денсаулығына зиян келтіруі немесе науқастың өліміне әкелуі мүмкін. Препаратнұсқаулығының аудармасын жасай отырып, тек бір терминде қателік кетсе, нұсқаулықтың мағынасы өзгереді. Сондықтан, аудармашыға үлкен жауапкершілік жүктеледі, себебі нұсқаулық мәтініндегі ақпараттың дұрыс берілмеуі емдеудегі дұрыс емес әрекеттерге немесе дәрі-дәрмектерді дұрыс қолданбауға әкелуі мүмкін. Мұндай қателіктердың салдары ауыр.

Кәсіби медициналық аударма мәтіннің ақпараттық компонентін өзгертпестен дәл берілуімен сипатталады. Дәрілік заттардың нұсқаулықтарын аударуда материалды қысқартуларсыз дәл беру маңызды. Бір жағынан, бұл аудармашының міндетін жеңілдетеді, өйткені оған көркем аудармада қажет болатындай көркемдеу сөздерінің қажеті жоқ. Екінші жағынан, тапсырма мәтіннің осы түріне тән терминологиямен және кішігірім қателікке қатысты жоғары жауапкершілікпен күрделене түседі.

Дәрілік заттардың нұсқаулықтарын аудару кезінде, кез келген басқа мамандандырылған аударманы орындау сияқты, аудармашы белгілі бір талаптарды сақтауы керек:

1. Аудармашы медицина саласында кең білімге ие болуы және нұсқаулықтың барабар аудармасын жасау үшін заманауи медициналық терминологияны басшылыққа алуы керек.

2. Аудармашы медициналық мәтіннің лексикалық және грамматикалық ерекшеліктері туралы ұмытпауы керек.

Қорытындылай келе Дәрілік заттардың нұсқаулықтарын аударушы нұсқаулықтардың лексикалық ерекшеліктерін ескеруі тиіс; ақпаратты аудару әдістерінің сәйкестігін дұрыс таңдау; өзі аударатын елдің дәрілік заттары нұсқаулықтарының белгілі бір таңбалануын ескеру; тұтынушылардың талаптарын орындау.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Медицинский перевод [Электронный ресурс].- http://www.classic- perevod.ru/medical.html
2. Сокращения как лингвистическая особенность ветеринарных терминов (на​материале​английского​языка). Текст​научной​статьи по специальности «Языкознание». Яковлева Светлана Анатольевна. – С.39.
3. Маслова, И.Б. Терминологические исследования фармацевтического дискурса: лингводидактический обзор / И.Б.Маслова, Э.А.Коржавых // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Вопросы образования: языки и специальность. – 2021. – № 1. – С. 24-30.