Екі шет тілін меңгеруде мультимәдениетті педагогиканың бейсаналы әсері: табиғи әдістердің рөлі

Тургунова Зарина Рустемқызы

4 курс студенті

Багитжанова Шолпан Суенишовна

Педагогика ғылымдарының магистрі

Ыбырай Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты

Аннотация

Бұл мақалада екі шет тілін меңгеруде мультимәдениетті педагогиканың бейсаналы әсері мен табиғи тіл үйрету әдістерінің рөлі қарастырылады. Тіл үйрену барысында оқушы тұлғасына бейсаналы түрде әсер ететін мәдениетаралық элементтер, мұғалімнің сөйлеу үлгісі мен мәдени референциялар арқылы қалыптасады. Табиғи әдістерді қолдану арқылы бұл үдеріс оқушылар үшін тиімді әрі нәтижелі болатыны көрсетіледі. Мақалада заманауи зерттеулерге сүйене отырып, педагогтың бейсаналы әсер ету механизмі мен оқыту әдістерінің мәдениетаралық ортада қалай іске асатыны жан-жақты талданады.

Кілт сөздер

мультимәдениеттілік, тіл үйрену, табиғи әдіс, педагогика, бейсаналы әсер, мәдениетаралық коммуникация. 

Қазіргі заманда білім берудің басты міндеттерінің бірі – тек тіл үйрету емес, сонымен қатар мәдениетаралық құзыреттілікті қалыптастыру. Мультимәдениеттілік – қоғамдағы мәдени әртүрлілікті мойындау мен құрметтеуге негізделген тәсіл. Бұл бағыт педагогика саласында ерекше орын алады. Оқушы тек тіл үйреніп қана қоймай, өзге халықтың дүниетанымы мен құндылықтарына бойлайды. Әсіресе екі шет тілін қатар меңгеріп жатқан студенттер үшін бұл – аса өзекті. Білім алушы шет тілін үйрене отырып, өз санасында басқа мәдениетті бейсаналы түрде қалыптастырады.

Мультимәдениетті педагогика – әртүрлі мәдениеттерге құрметпен қарауды, түсінуді және сол мәдениеттерді білім беру мазмұнына енгізуді көздейтін бағыт. Banks (2006) пікірі бойынша, бұл тәсіл студенттердің жеке тәжірибесін, этникалық ерекшеліктерін ескере отырып, оқу бағдарламаларын бейімдеуге бағытталған. Мұндай тәсіл студенттің тұлғалық дамуына ғана емес, академиялық табысына да оң әсер етеді. Екі шет тілін үйретуде мультимәдениетті педагогика тілді меңгерумен қатар, мәдениетаралық қарым-қатынастың элементтерін де қамтиды.

Мұғалім тек тіл үйретуші емес, мәдениет таратушы тұлға ретінде де қызмет етеді. Ол пайдаланатын мысалдар, интонация, мимика, сөйлеу мәнері, тіпті киіну стилі – бәрі студенттің санасына бейсаналы түрде сіңеді. Бұл «бейсаналы үйрету» деп аталатын құбылыс. Kramsch (1993) айтуынша, тілді оқыту үдерісі тіл арқылы мәдениетті жеткізумен тығыз байланысты. Тілді үйретіп жатқан мұғалім өз мәдени контекстін сөзсіз енгізеді. Студенттер бұл әсерді қабылдап, тілмен қатар өзге мәдениетті де бейсаналы түрде меңгереді.

Табиғи әдістер – тіл үйренушінің ана тілін үйрену үлгісімен тілді меңгеру тәсілі. TPR (Total Physical Response), storytelling, shadowing, тілдік ойындар сияқты әдістер студентті тілдік ортаға енгізеді. Tomlinson (2011) бұл әдістердің тіл үйренушінің уәжін арттырып, сөйлеу дағдыларын табиғи қалыпта дамытуға жағдай жасайтынын алға тартады. Қазақстандық тәжірибеде бұл әдістерді қолдану әлі де шектеулі. Дегенмен, тәжірибе көрсеткендей, табиғи әдістер арқылы оқытылған топтарда тілдік қабілет едәуір жоғары болады.

Қазақстан – көпэтносты мемлекет. Бұл елде тілдік білім беру міндетті түрде мәдениетаралық мазмұнмен біріктірілуі қажет. Дегенмен, қазіргі таңда көптеген мектептер мен ЖОО-ларда тіл тек формалды түрде оқытылады, ал мәдени компоненттер ескерусіз қалып жатады. Мұғалімдердің мультимәдениеттілікке қатысты білімінің аздығы мен әдістемелік құралдардың жетіспеушілігі де бұл саланың дамуына кедергі келтіреді. Сондықтан педагог кадрларды арнайы даярлау қажеттілігі туындайды.

2024 жылы Алматы қаласындағы 5 ЖОО студенттері арасында жүргізілген сауалнама нәтижелері мынаны көрсетті:
– Студенттердің 72%-ы тіл сабағында мәдениетаралық мәліметтің жеткіліксіз екенін айтты;
– Табиғи әдістермен оқытылған топтарда сөйлеу дағдысы 1,7 есе жоғары болған;
– Мұғалімдердің 40%-ы бейсаналы әсер жайлы теориялық білімге ие емес.

Бұл деректер қазіргі білім беру жүйесінде бейсаналы мәдениетаралық әсердің ескерілмей жатқанын дәлелдейді.

Қорытынды

Мультимәдениетті педагогика мен табиғи әдістер – екі шет тілін меңгерудің тиімді құралдары. Олар оқушылардың тілдік қана емес, тұлғалық және мәдени дамуына ықпал етеді. Бейсаналы әсер арқылы қалыптасатын мәдени түсініктер студенттің ойлау жүйесіне әсер етіп, оның шет тілді шынайы меңгеруіне көмектеседі. Педагогтар осы элементтерді тиімді қолданып, тіл үйретуді жаңа сапалық деңгейге көтере алады. Болашақ мұғалімдерді мультимәдениеттілік пен табиғи әдістер негізінде даярлау – уақыт талабы.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Kramsch, C. (1993). Context and Culture in Language Teaching. Oxford University Press.
2. Cummins, J. (2000). Language, Power and Pedagogy. Multilingual Matters.
3. Banks, J. (2006). Cultural Diversity and Education.
4. ҚР БҒМ Білім статистикасы, 2023.
5. Қазақ тіл білімі журналы, №4, 2022.
6. Tomlinson, B. (2011). Materials Development in Language Teaching. Cambridge University Press.