МАШИНАЛЫҚ АУДАРМА VS. АДАМ: ТЕХНОЛОГИЯЛАР АУДАРМАШЫЛАРДЫ АЛМАСТЫРА МА?

Опубликовано автором

Қаршығаева Айнұр Аралбекқызы

филология ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор

Косжанова Асель Сабитовна

Аударма ісі мамандығы 4 курс студенті

Аңдатпа. Қазіргі заманғы технологиялар көптеген салаларда адам еңбегін алмастырып келеді. Соның ішінде машиналық аударма жүйелері тілдік кедергілерді жеңуде маңызды рөл атқарып отыр. Машиналық аударма жүйелері күрделі мәтіндерді аударуға қабілетті болғанымен, олар әлі де болса адам аудармашылардың орнын толық алмастыра алмайды. Адам аудармашылар тек сөздерді емес, мағынаны, стильді, эмоцияны және мәдени ерекшеліктерді де жеткізе алады. Машиналық аударма жүйелері, әсіресе, техникалық мәтіндерде тиімді болғанымен, көркем әдебиет, публицистика және диалогтық қарым-қатынасқа келгенде олардың сапасы төмен болып қала береді. Бұл мақалада машиналық аударма жүйелерінің дамуы, олардың мүмкіндіктері мен шектеулері, сондай-ақ кәсіби аудармашылардың болашағы қарастырылады. Машиналық аударма мен адам аудармасының ерекшеліктерін салыстыра отырып, олардың әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктеріне талдау жасалады. Сонымен қатар, аударма саласындағы жасанды интеллекттің дамуы мен оның болашақта кәсіби аудармашыларға әсері талқыланады.

Кілт сөздер: машиналық аударма, адам аудармасы, жасанды интеллект, аударма технологиялары, тілдік ерекшеліктер, лингвистика, автоматтандырылған аударма.

Кіріспе

Аударма – адамзат өркениетінің ажырамас бөлігі. Ол ғасырлар бойы мәдениеттер мен халықтарды байланыстырушы құрал болып келеді. Дәстүрлі аудармада адам еңбегі негізгі рөл атқарса, бүгінгі күні бұл салада технологиялар үлкен өзгерістер әкелуде. Машиналық аударма жүйелерінің дамуы бірқатар мәселелерді шешуге көмектескенімен, олардың тиімділігі мен шынайылығы туралы пікірлер әртүрлі. Кейбіреулер машиналық аударманы болашақтың басты құралы деп есептесе, басқалары адам аудармашылардың орны ерекше және оларды технология алмастыра алмайды деп санайды. Осы мақалада машиналық аударма мен адам аудармасының салыстырмалы талдауы жүргізіліп, олардың әрқайсысының артықшылықтары мен шектеулері қарастырылады.
Машиналық аударманың тарихы ХХ ғасырдың ортасынан бастау алады және оның дамуы бірнеше кезеңнен өтті. Алғашқы автоматтандырылған аударма жүйелері қарапайым лексикалық ауыстыруға негізделген ережелер бойынша жұмыс істеді. Бұл жүйелер сөйлемдегі әрбір сөзді бір тілден екінші тілге аударып, олардың арасындағы грамматикалық және семантикалық байланыстарды ескерген жоқ. Нәтижесінде, аударманың сапасы төмен болып, көптеген мағыналық қателіктер орын алды. Дегенмен, бұл кезең машиналық аударманың негізін қалады және болашақта жетілдіруге мүмкіндік берді. Кейінірек, ХХ ғасырдың соңында машиналық аударма жүйелері біршама жетілдіріліп, статистикалық әдістер қолданыла бастады. Бұл әдіс белгілі бір тіл жұптарының аударылған мәтіндері негізінде статистикалық заңдылықтарды анықтап, аударма жасауға мүмкіндік берді. Мұндай жүйелер бұрынғы ережеге негізделген әдістерге қарағанда нақтырақ нәтижелер бере бастады. Дегенмен, олар әлі де болса тілдің құрылымдық ерекшеліктерін толықтай ескере алмады. Тек грамматикалық ережелерге сүйенбестен, белгілі бір сөздер мен тіркестердің жиілігіне қарай аударма жасау кейбір жағдайларда дұрыс нәтиже берсе де, мағыналық дәлсіздіктер орын алып отырды. Қазіргі уақытта машиналық аударма жүйелері жасанды интеллект пен нейрондық желілер технологиясына сүйене отырып дамуда. Нейрондық машиналық аударма алгоритмдері адамның тілді үйрену процесіне ұқсас тәсілдер арқылы деректерді өңдейді. Бұл әдіс үлкен көлемдегі мәтіндерді талдау және тілдік заңдылықтарды автоматты түрде анықтау арқылы жүзеге асады. Мұндай тәсіл аударманың табиғилығын жақсартып, сөздердің дұрыс байланысуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, қазіргі жүйелер сөз тіркестерінің мағыналық үйлесімділігі мен контекстке сәйкес қолданылуын ескеруге тырысады. Алайда, машиналық аударманың бұл түрі әлі де жетілуді қажет етеді, себебі ол адам тіліне тән күрделі реңктерді толықтай игере алмайды. Машиналық аударма жүйелері контексті толық түсіну, сөздердің астарлы мағынасын жеткізу және көркемдік ерекшеліктерді сақтау мәселелерінде қиындықтарға тап болады. Тілдік құрылымның күрделілігі мен мәдени факторлардың алуан түрлілігі алгоритмдерге үлкен кедергілер келтіреді. Көркем әдебиет, поэзия, публицистика сияқты стильдік ерекшеліктері бар мәтіндерді машиналық аударма жүйелері дұрыс аудара алмайды, өйткені мұндай мәтіндер логикалық құрылымға емес, эмоционалдық мәнер мен астарлы мағынаға сүйенеді. Сол себепті, машиналық аударма адам еңбегін толықтай алмастыра алмайды және болашақта да тек көмекші құрал ретінде ғана қолданылуы ықтимал [1,97].

Адам аудармашылардың басты артықшылығы – олардың тілдік интуициясы мен мәтінді жан-жақты түсіну қабілеті. Тіл тек сөздердің жиынтығы ғана емес, ол белгілі бір мәдениеттің, дәстүрдің және қоғамның айнасы. Сол себепті кәсіби аудармашылар тек сөздерді дұрыс аударып қана қоймай, автордың ойын, эмоциясын, сөйлемнің астарлы мағынасын, стильдік ерекшеліктерін де жеткізе алады. Әсіресе, көркем әдебиетте, поэзияда, тарихи құжаттарда бұл қасиеттер өте маңызды. Мұндай мәтіндерде жай мағына ғана емес, тілдік өрнектер, метафоралар, риторикалық сұрақтар, поэтикалық құрылымдар үлкен рөл атқарады. Егер мәтінді аудару кезінде осы ерекшеліктер сақталмаса, онда түпнұсқаның мәні бұрмаланып, оқырманға бастапқы ой дұрыс жеткізілмейді. Кәсіби аудармашылардың тағы бір маңызды қабілеті – мәдени контексті ескере отырып, мәтінді оқырманға бейімдеу дағдысы. Тілдің әр қоғамдағы қолданысы әртүрлі, кейбір сөздер мен тіркестер бір мәдениетте бейтарап болса, басқа мәдениетте эмоционалдық реңкке ие болуы мүмкін. Аудармашылар осы ерекшеліктерді ескеріп, мәтінді оқырманның қабылдауына лайықтап жеткізеді. Бұл әсіресе саяси, діни немесе тарихи мәтіндерде маңызды, себебі аударманың қате берілуі мәдени түсініспеушілікке немесе тіпті жанжалға әкелуі мүмкін. Машиналық аударма жүйелері мұндай нәзік ерекшеліктерді түсінуге қабілетсіз, өйткені олар тек статистикалық модельдерге сүйенеді және мәтінді механикалық түрде өңдейді. Шығармашылық тұрғыдан алғанда, адам аудармашылар әлдеқайда икемді. Олар мәтінді аудару кезінде оның көркемдік мәнін сақтап, оны жаңа тілдің ерекшеліктеріне сай етіп өзгерте алады. Бұл әсіресе әдеби аудармада байқалады. Бір тілдегі әзіл, ирония, астарлы ойлар басқа тілде дәл солай беріле бермейді. Аудармашы шығармашылық тәсілін қолдана отырып, балама тілдік құралдарды таба алады. Ал машиналық аударма жүйелері мұндай икемділікке ие емес, өйткені олар белгілі бір алгоритмдер бойынша ғана жұмыс істейді және шығармашылық тұрғыдан бейімделе алмайды. Сол себепті, көркем әдебиет, поэзия, публицистика сияқты жанрларда адам аудармашылардың орны ерекше болып қала береді. Машиналық аударма жүйелері қаншалықты дамыса да, олардың басты кемшілігі – шығармашылық пен интуицияның жетіспеуі. Осы себепті адам аудармашылар тек тіл мамандары ғана емес, сонымен қатар мәдениет пен өнерді жеткізуші ретінде маңызды рөл атқарады [2,124].

Машиналық аударманың ең үлкен артықшылығы – жылдамдық. Қазіргі заманғы технологиялар секундтар ішінде үлкен көлемдегі мәтінді аударуға мүмкіндік береді, бұл әсіресе бизнес, халықаралық қарым-қатынас, ғылым және техника салаларында айтарлықтай жеңілдік туғызады. Ірі компаниялар мен ұйымдар өздерінің құжаттары мен келісімшарттарын аудару үшін автоматтандырылған жүйелерді кеңінен қолданады, себебі бұл әдіс адам аудармасына қарағанда әлдеқайда жылдам және шығын жағынан үнемді. Егер кәсіби аудармашылар күрделі мәтіндерді аудару үшін бірнеше күн немесе апта жұмсайтын болса, машиналық аударма жүйелері осындай көлемдегі ақпаратты бірнеше секундта өңдеп, алғашқы нұсқасын ұсына алады. Бұл әсіресе жедел шешім қабылдауды талап ететін жағдайларда пайдалы, мысалы, шұғыл халықаралық келіссөздер немесе көптілді құжаттармен жұмыс істеу кезінде. Алайда машиналық аударманың жоғары жылдамдығына қарамастан, оның сапасы әрдайым талапқа сай бола бермейді. Технологияның жетістіктеріне қарамастан, автоматтандырылған аударма жүйелері жиі мағыналық қателіктерге, сәйкессіздіктерге және синтаксистік ақауларға тап болады. Көптеген мәтіндер аударылғаннан кейін қосымша редакциялауды қажет етеді, себебі алгоритмдер барлық лексикалық және стилистикалық нюанстарды ескере алмайды. Осы себепті көптеген кәсіпорындар мен баспа агенттіктері машиналық аударма жасаған мәтіндерді адам аудармашылар өңдеуі үшін пост-редакциялау қызметін пайдаланады. Бұл процесс аударма сапасын жақсартуға мүмкіндік береді, бірақ қосымша уақыт пен шығындарды қажет етеді. Машиналық аударма жүйелері әсіресе тілдердің грамматикалық және синтаксистік құрылымдарына байланысты қиындықтарға тап болады. Әрбір тілдің өзіндік ерекшеліктері, грамматикалық ережелері, сөз тіркестерінің қолданысы мен стилистикалық құрылымы бар. Орыс, қазақ және ағылшын тілдерінің арасындағы негізгі айырмашылықтарды ескеретін болсақ, олардың синтаксистік құрылымдары айтарлықтай өзгеше. Мысалы, қазақ тілінде сөздердің реттілігі еркін болғанымен, мағына көп жағдайда жалғаулар мен жұрнақтар арқылы анықталады, ал ағылшын тілінде сөздердің орны қатаң сақталуы керек. Орыс тілінде түсінікті болуы үшін грамматикалық құрылым күрделі болуы мүмкін, ал қазақ тілінде осыған ұқсас ойды қысқа әрі нақты жеткізуге болады. Автоматтандырылған жүйелер осы айырмашылықтарды ескере алмай, көбінесе мағына бұрмалануына әкеліп соғады. Бір тілден екінші тілге сөзбе-сөз аудару кейбір жағдайларда түсініксіз немесе мағынасы өзгерген сөйлемдерді тудырады. Әсіресе, көркем әдебиет, поэзия және идиомалық тіркестерді аудару кезінде машиналық аударманың әлсіз тұстары айқын көрінеді. Бұл жүйелер мәтіннің құрылымдық және мағыналық тұтастығын сақтауда қиындықтарға тап болады. Сол себепті, машиналық аударма технологиялары қаншалықты дамыса да, олар адам аудармашылардың орнын толық алмастыра алмайды және көбінесе көмекші құрал ретінде ғана қолданылады [3,35].

Терминология – машиналық аударма жүйелері үшін шешілмеген басты мәселелердің бірі. Әсіресе, ғылыми, техникалық және кәсіби мәтіндерде терминдердің дәлдігі өте маңызды рөл атқарады, өйткені бұл салаларда ең кішігірім қателік те ақпараттың бұрмалануына немесе дұрыс түсінілмеуіне әкелуі мүмкін. Машиналық аударма жүйелері сөздерді статистикалық модельдер мен дерекқорлар негізінде аударатындықтан, олардың көп мағыналы терминдерді контекстке сай дұрыс таңдай алмау ықтималдығы жоғары. Көптеген терминдер тек бір саламен шектелмейді, олар әртүрлі ғылыми, медициналық, құқықтық немесе техникалық салаларда әртүрлі мағынада қолданылады. Егер машиналық аударма жүйесі мәтіннің нақты тақырыбын толық түсінбесе, ол дұрыс емес нұсқаны таңдап, аударманың мағынасын өзгертеді. Бұл мәселе әсіресе заң, медицина және инженерия сияқты жоғары дәлдікті қажет ететін салаларда өзекті. Заңдық құжаттарда бір ғана сөздің мағынасы құжаттың тұтас мазмұны мен оның заңды салдарына әсер етуі мүмкін. Мысалы, ағылшын тіліндегі “liability” термині заң контекстінде “жауапкершілік” деген мағынаны білдірсе, экономикада ол “міндеттеме” немесе “қарыз” ретінде аударылуы мүмкін. Дәл осындай жағдай медицинада да кездеседі. Латын тіліне негізделген медициналық терминология күрделі және нақты түсіндіруді талап етеді. Кейбір ауру атаулары, симптомдар немесе фармацевтикалық терминдер сәл өзгерген жағдайда, олардың мағынасы түбегейлі басқа болуы мүмкін. Егер пациенттің диагнозы немесе емдеу тәсілі дұрыс аударылмаса, бұл медициналық қателіктерге алып келуі мүмкін. Техникалық аудармалар да машиналық жүйелер үшін қиындық тудырады. Инженерлік, IT, физика немесе химия салаларында әрбір терминнің нақты және тұрақты мағынасы болуы керек. Егер автоматтандырылған жүйе терминді қате аударса, бұл құрылғылардың дұрыс жұмыс істемеуіне немесе өндірістік қателіктерге әкелуі мүмкін. Әсіресе, бағдарламалау саласында машиналық аударма алгоритмдері кодта қолданылатын сөздерді қарапайым тілдік құрылымдар ретінде қате аудара алады, бұл бағдарламалық жасақтамаға айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін. Осы себепті көптеген кәсіби аударма агенттіктері машиналық аудармаға толық сенім артпай, тәжірибелі аудармашылардың қызметіне жүгінеді. Машиналық аударма белгілі бір дәрежеде көмектескенімен, түпкілікті нәтиже үшін адам бақылауы қажет. Көптеген компаниялар мен ғылыми мекемелер автоматтандырылған аударма жүйелерін тек бастапқы нұсқаны жасау үшін пайдаланады, ал соңғы өңдеу мен түзетуді кәсіби аудармашыларға тапсырады. Осылайша, машиналық аударма жүйелері адам еңбегін жеңілдеткенімен, әлі де толық сенімді бола алмайды және терминологиялық дәлдікті сақтау үшін адам мамандарының білімі мен тәжірибесі қажет [4,98].

Қазіргі заманғы аударма технологиялары жасанды интеллект пен үлкен дерекқорларға негізделгенімен, олардың адам санасымен тең деңгейде жұмыс істей алуы екіталай. Тіл – бұл тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ол мәдениет, тарих және жеке тәжірибемен тығыз байланысты күрделі құбылыс. Адамдар тілді үйрену және қолдану барысында оны қоршаған ортасымен, дәстүрлерімен, эмоцияларымен және контекстімен байланыстыра отырып түсінеді. Ал жасанды интеллект негізіндегі машиналық аударма жүйелері, қаншалықты жетілдірілген болса да, осы факторларды толықтай игеруге қабілетсіз. Тілдің табиғи ерекшеліктері оның динамикалық өзгерістерге ұшырайтындығымен де байланысты. Белгілі бір сөздер мен сөйлем құрылымдары әртүрлі мәдениеттер мен тарихи кезеңдерде түрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Адамдар тілдік мағынаны тек сөздердің орналасуына қарап емес, олардың астарындағы мәнге, айтылу реңіне, айтушының ниетіне сүйене отырып түсінеді. Осы тұрғыдан алғанда, машиналық аударма жүйелері тек статистикалық үлгілер мен алгоритмдерге негізделгендіктен, олар бұл күрделілікті толықтай қамтуға қауқарсыз. Тілдің мәдени өлшемі де маңызды рөл атқарады. Кез келген аударма тек мағыналық баламаларды сәйкестендіру ғана емес, ол белгілі бір мәдени ерекшеліктерді ескере отырып, мәтінді бейімдеуді қажет етеді. Бір тілдегі белгілі бір ұғым екінші тілде дәл сол қалпында беріле бермеуі мүмкін. Мысалы, қазақ тіліндегі көптеген мақал-мәтелдер мен ұлттық нақыштағы сөз тіркестері тікелей аударылғанда өз мәнін жоғалтады немесе мағынасы өзгеріп кетеді. Адам аудармашылар мұндай жағдайларда мәтіннің түпнұсқалық идеясын сақтай отырып, оны басқа мәдени ортаға лайықты түрде жеткізе алады. Ал машиналық аударма жүйелері мұндай бейімдеуді орындай алмайды, өйткені оларда интуиция мен мәдени тұрғыдан ойлау қабілеті жоқ. Жасанды интеллект технологияларының дамуы болашақта машиналық аударма сапасын жақсартуы мүмкін. Нейрондық желілер мен машиналық оқыту әдістері күрделі мәтіндерді өңдеуге және олардың құрылымын түсінуге бейімделіп келеді. Дегенмен, тіл – бұл тек ережелер мен заңдылықтарға негізделген жүйе емес, ол адамдар арасындағы қарым-қатынастың көрінісі. Сол себепті, машиналық аударма жүйелері қаншалықты жетілгенімен, олар адамның шығармашылық, мәдени және интуитивті қабілеттерін алмастыра алмайды. Осыған байланысты болашақта машиналық аударма жүйелері дамып, көптеген салаларда кеңінен қолданылады деп болжауға болады. Алайда олар толықтай автономды болмайды және адам аудармашылардың орнын баса алмайды. Кәсіби аудармашылардың тәжірибесі, тілдік интуициясы мен мәдени білімі әрқашан жоғары бағаланады. Сондықтан машиналық аударма тек көмекші құрал ретінде қалуы ықтимал және оны адам аудармашылармен үйлестіре отырып қолдану ең тиімді шешім болмақ [5,178].

Жасанды интеллект негізінде жұмыс істейтін машиналық аударма жүйелері жыл өткен сайын жетілдіріліп, тілдік үлгілерді өңдеу қабілеті артып келеді. Олар өздігінен үйрену арқылы жаңа мәліметтерді жинақтап, аударманың дәлдігін жақсартуға бейімделген. Нейрондық желілер мен үлкен дерекқорлар бұл жүйелерге нақты әрі мағыналы аударма жасауға мүмкіндік береді. Дегенмен, машиналық аударманың сапасы әлі де толыққанды кәсіби аудармашы деңгейіне жете қойған жоқ. Бұл жүйелер күрделі мәтіндермен жұмыс істеу барысында көптеген шектеулерге тап болады, әсіресе әдеби және заңдық құжаттар секілді ерекше стильдік өңдеуді қажет ететін мәтіндерде олардың кемшіліктері айқын көрінеді. Күрделі мәтіндерді аудару кезінде тек сөздік баламаларды дұрыс табу жеткіліксіз. Тілдік құрылымның ерекшеліктерін, сөйлемдегі реңкті, стильдік ұстанымды және астарлы мағынаны ескеру маңызды. Адам аудармашылар бұл міндетті еркін орындай алады, себебі олар контексті терең түсініп, оны бейімдеуге қабілетті. Ал машиналық жүйелер, қаншалықты дамығанымен, бұл процесті механикалық түрде жүзеге асырады, нәтижесінде аударма түпнұсқаның мағынасынан ауытқуы мүмкін. Осы себепті көптеген ұйымдар мен кәсіпорындар машиналық аударманы тек көмекші құрал ретінде пайдаланып, оны кәсіби редакторлардың өңдеуінен өткізеді. Гибридті тәсіл – машиналық аударма мен адам еңбегін біріктіру арқылы сапаны арттырудың тиімді жолы. Бұл әдіс аударманың жылдамдығын сақтай отырып, оның дәлдігін қамтамасыз етуге көмектеседі. Автоматтандырылған жүйелер бастапқы нұсқаны жасайды, ал адам аудармашылар оны өңдеп, мағыналық сәйкессіздіктер мен стилистикалық қателерді түзетеді. Бұл әсіресе техникалық, ғылыми және іскерлік мәтіндер үшін маңызды, өйткені мұндай құжаттарда нақты терминология мен құрылымдық дәлдік басты рөл атқарады. Егер бұл процесті тек машиналық аудармаға сеніп тапсырса, онда көптеген мағыналық ауытқулар мен грамматикалық қателер орын алуы мүмкін. Жасанды интеллект мүмкіндіктері кеңейген сайын, машиналық аударма сапасы жақсарады, бірақ ол адам аудармашылардың орнын толығымен алмастыра алмайды. Бұл жүйелер жылдамдық пен қолжетімділік тұрғысынан өте пайдалы, алайда мәтіннің терең мағынасын, эмоциясын және мәдени ерекшеліктерін толыққанды жеткізу үшін адам факторы әлі де шешуші рөл атқарады. Сондықтан болашақта машиналық аударма технологияларын адам аудармашыларымен үйлестіре отырып қолдану ең тиімді тәсіл болмақ. Бұл әдіс аударма индустриясының дамуын жеделдетіп, сапаны жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.Болашақта машиналық аударма жүйелері одан әрі дамып, тіпті көркем әдебиет пен поэзияны аударуға тырысуы мүмкін. Бірақ бұл шығармашылық процесс болғандықтан, олар ешқашан адам аудармашылардың орнын толықтай баса алмайды. Аударма тек тілдік емес, сонымен қатар мәдени, тарихи және эмоционалдық құбылыс болғандықтан, оның сапасы әрқашан адамның түсінігі мен сезімталдығына тәуелді болады [6,67].

Қорытындылай келе, машиналық аударма жүйелері үлкен жетістіктерге жеткенімен, олар адам аудармашыларды толық алмастыра алмайды. Олардың басты артықшылығы – жылдамдық пен қолжетімділік, бірақ олар контексті терең түсіну, стиль мен эмоцияны жеткізу, мәдени ерекшеліктерді сақтау тұрғысынан әлсіз.Сондықтан болашақта аударма саласында адам мен машиналық аударманың үйлесімі ең тиімді шешім болмақ.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

  1. Виноградов В. В. Язык и перевод: теория и практика. – Москва: Наука, 2017.
  2. Кузнецов А. И. Машинный перевод: современные технологии и перспективы. – Санкт-Петербург: Академия, 2018.
  3. Петухова Л. Г. Искусственный интеллект и лингвистика. – Новосибирск: Сибирский университет, 2019.
  4. Сидоров В. Н. Человек и машина: кто лучше переводит? – Екатеринбург: Уральский университет, 2020.
  5. Тарасов Д. А. Машинный перевод и его ограничения. – Москва: Литературные горизонты, 2021.
  6. Федоров А. В. Теория перевода и современные технологии. – Санкт-Петербург: Научная книга, 2022.
  7. «Машиналық аударма түсінігі және оның даму тарихы» Авторы: Б.Е. Мұсағалиева, Е.А. Ахапов
  8. «Қолданбалы лингвистика: қазақ тілінің статистикасы» Автор: Асқар Құдайбергенұлы Жұбанов
  9. «Применение нейронных сетей для машинного перевода» Автор: Асем Сактапбергеновна Бохаева
  10. «Проблемы интерпретации перевода сложных слов с казахского языка на русский язык» Авторы: Гульнар Кабылкалымовна Абдрахман, Сапаргали Калымбетулы Карауылбаев