Ойын технологиялары арқылы бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлауын дамыту

Опубликовано автором

Қуантаева Мадина Бекзатқызы

Студент

Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті, Қарағанды қ., Қазақстан

Аннотация: Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлау қабілеттерін дамытуда ойын технологияларының рөлі қарастырылады. Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың логикалық және тәуелсіз ойлау дағдыларын дамыту маңызды талаптардың бірі болып табылады. Осы бағытта ойын элементтерін тиімді қолдану – білім беру үрдісін жандандырудың басты жолдарының бірі ретінде танылады.

Кілт сөздер: ойын технологиялары, сыни ойлау, бастауыш сынып, оқыту әдістері, педагогика, танымдық даму, логикалық ойлау, шығармашылық қабілет, рөлдік ойындар, білім беру процесі.

Сыни ойлау – қазіргі білім беру жүйесінің негізгі мақсаттарының бірі болып табылады. Ол оқушыларды тек білім алуға емес, сонымен қатар оны талдауға, саралауға, шешім қабылдауға үйретеді. Әсіресе бастауыш сынып жасындағы балалардың сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру – олардың келешекте өз бетімен әрекет етіп, саналы шешім қабылдау қабілетінің негізін қалайды. Бұл үдерісте ойын технологияларының рөлі ерекше. Себебі ойын – баланың ең табиғи әрі жетекші әрекеті. Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сай, олар абстрактілі ұғымдарды қабылдауда қиындық көруі мүмкін. Сондықтан оқу материалын ойын формасында беру – сол білімді жеңіл, түсінікті әрі тартымды етіп ұсынудың тиімді жолы. Ойын арқылы бала тек тыңдаушы емес, оқу үдерісінің белсенді қатысушысына айналады.

Ойын барысында оқушы түрлі жағдаяттарды шешуге, сұрақтар қоюға, өз ойын дәлелдеуге, баламалы шешімдерді ұсынуға үйренеді. Бұл – сыни ойлаудың негізгі дағдылары болып табылады. Сонымен қатар, топтық ойындар арқылы оқушылар бір-бірімен ынтымақтасып жұмыс істеуді, өзгелердің пікіріне құрметпен қарауды, бір мәселені бірнеше қырынан бағалауды меңгереді. Мұндай тәжірибе оларды сындарлы ойлауға, өз шешімінің салдарын болжай алуға, жауапкершілікпен әрекет етуге баулиды.

Демек, ойын технологияларын жүйелі қолдану – баланың ойлау мәдениетін қалыптастырып қана қоймай, оның өмірге бейім, өз ойын ашық жеткізе алатын тұлға болып өсуіне ықпал етеді. Бұл – қазіргі заман мұғалімі үшін басты міндеттердің бірі. Себебі ойын – баланың ең табиғи әрі жетекші әрекеті. Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сай, олар абстрактілі ұғымдарды қабылдауда қиындық көруі мүмкін. Сондықтан оқу материалын ойын формасында беру – сол білімді жеңіл, түсінікті әрі тартымды етіп ұсынудың тиімді жолы. Ойын арқылы бала тек тыңдаушы емес, оқу үдерісінің белсенді қатысушысына айналады.

Ойын барысында оқушы түрлі жағдаяттарды шешуге, сұрақтар қоюға, өз ойын дәлелдеуге, баламалы шешімдерді ұсынуға үйренеді. Бұл – сыни ойлаудың негізгі дағдылары болып табылады. Сонымен қатар, топтық ойындар арқылы оқушылар бір-бірімен ынтымақтасып жұмыс істеуді, өзгелердің пікіріне құрметпен қарауды, бір мәселені бірнеше қырынан бағалауды меңгереді. Мұндай тәжірибе оларды сындарлы ойлауға, өз шешімінің салдарын болжай алуға, жауапкершілікпен әрекет етуге баулиды. Демек, ойын технологияларын жүйелі қолдану – баланың ойлау мәдениетін қалыптастырып қана қоймай, оның өмірге бейім, өз ойын ашық жеткізе алатын тұлға болып өсуіне ықпал етеді. Бұл – қазіргі заман мұғалімі үшін басты міндеттердің бірі.

Ойын – баланың негізгі әрекеті. Балалар әлемді, қоршаған ортаны ойын арқылы таниды. Педагогикалық тәжірибе көрсеткендей, ойын балалардың танымдық белсенділігін арттырып, ойлау, сөйлеу және логикалық қабілеттерін дамытады. Сондықтан да, оқу үдерісіне ойын элементтерін енгізу арқылы оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға мол мүмкіндік туады.

Ойын арқылы дамитын дағдылар:

  • Жағдаятты саралау, салыстыру;
  • Қорытынды жасау, дәлел келтіру;
  • Топпен жұмыс, пікір білдіру;
  • Өзіндік көзқарас қалыптастыру.

Мұндай дағдылар оқушылардың оқу материалын терең түсінуіне ғана емес, сонымен қатар шынайы өмірдегі түрлі жағдайларға бейімделуіне, мәселелерді шешуге шығармашылықпен қарауына септігін тигізеді. Бала ойын барысында өз еркімен шешім қабылдап, оның салдарын бағалауға дағдыланады. Бұл – сыни ойлаудың басты компоненттерінің бірі.

Ойын технологияларын оқу үдерісіне енгізу оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың белсенділік танытуына, дербес ойлауына, топпен бірлесе әрекет етуіне жол ашады. Мысалы, «Сиқырлы сандық», «Сөзжұмбақ шешу», «Не өзгерді?» сияқты ойындар оқушылардың байқағыштығын, логикалық байланысты орнату қабілетін және пайымдау дағдыларын дамытады. Ойын барысында берілетін тапсырмалар арқылы оқушылар нақты шешімдер ұсынып, өз көзқарасын қорғай алады. Бұл олардың тұлғалық дамуына, өзіндік пікірінің қалыптасуына ықпал етеді.

Сабақта қолданылатын ойын түрлері әртүрлі болуы мүмкін: дидактикалық, рөлдік, шығармашылық, логикалық, қимыл-қозғалыс ойындары. Әрбір ойын түрі баланың түрлі қабілетін ашуға бағытталады.       Рөлдік ойындар – әлеуметтік бейімделуге, дидактикалық ойындар – білімді бекітуге, ал логикалық және шығармашылық ойындар – ойлау мен қиялды дамытуға көмектеседі. Мұндай алуан түрлі әдістер сабақтың мазмұнын байытып, оқушылардың ынтасын арттырады.

Ойын барысында оқушылар өз тәжірибесіне сүйеніп, жаңа білімді игереді.    Мұғалімнің міндеті – ойын арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыра отырып, олардың сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру. Ойынның дұрыс ұйымдастырылуы және мақсатқа сай құрылуы – білім сапасын арттырудың тиімді жолы. Осылайша, ойын мен сыни ойлау ұғымдары тығыз байланыста дамып, сапалы білім берудің негізін қалайды.

Практикадағы қолдану мысалдары

Педагогикалық тәжірибеде ойын технологиялары келесі пәндерде тиімді қолданылады:

  • Математика: «Сиқырлы сан», «Тез есепте» ойындары – логикалық ойлауды дамытады;
  • Қазақ тілі: «Сөз табу», «Жасырын сөз» – сөздік қорды байытады;
  • Дүниетану: «Саяхат ойыны», «Кім жылдам?» – қоршаған ортамен байланысты нығайтады;
  • Сынып сағаттары: «Ғарышкерге жүк жина», «Қиял әлемі» – шығармашылық қабілетті дамытады.

Сабақтан кейін жүргізілетін рефлексия – балалардың өз ойын білдіруі мен бағалауға үйренуін қамтамасыз етеді. Ойыннан кейін жүргізілетін рефлексия кезеңі — оқушылардың өзін-өзі бағалауын, ойыннан не үйренгенін саралауына мүмкіндік береді. Олар «маған не ұнады», «нені үйрендім», «не қиын болды?» деген сұрақтар арқылы өз әрекетін ой елегінен өткізіп, өз жетістігі мен қателігін саралай алады. Бұл – өзіндік баға беру мен рефлексивтік ойлаудың дамуына жол ашады. Осылайша, оқу үдерісінде ойын технологияларын мақсатты әрі жүйелі қолдану оқушылардың сыни ойлау дағдыларын қалыптастыруға және дамытушы орта құруға мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, ойын технологиялары мен сыни ойлау – бір-бірін толықтыратын және өзара тығыз байланысты ұғымдар. Мұғалімнің шебер ұйымдастырған ойыны – оқушыны білімге жетелейтін көпір. Егер ойындар мақсатты, жүйелі және әдістемелік тұрғыдан дұрыс құрылса, олар оқушының танымдық, логикалық және шығармашылық қабілеттерін тиімді дамыта алады. Бұл өз кезегінде сыни ойлайтын, жауапкершілігі жоғары, белсенді тұлғаны қалыптастыруға негіз болады.

Әдебиеттер:

  1.  Жұмабекова Г.Қ. (2018). Бастауыш мектепте ойын технологияларын қолдану әдістемесі. Алматы: «Өрлеу» БАҰО.
  2.   Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. (2020). Педагогика. – Алматы: Қазақ университеті.
  3. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына.
  4.   Мусина Р. (2019). Сыни ойлау дағдыларын дамытудағы ойын технологияларының рөлі. – «Білім-Образование» журналы, №2.
  5.  Молдажанова А. (2021). Сыни ойлау – тұлға дамуының өзегі. – Нұр-Сұлтан: Білім баспасы.
  6.   Құрманалиева Ш.Қ. (2020). Ойын элементтерін қолдану арқылы сыни ойлауды дамыту. – Білім беру теориясы мен тәжірибесі журналы, №2.