Генетика ғылымының жаңа саласы-Эпигенетика
Сапарбек Қазбек Мейрбекұлы
Студент
КазНМУ им С.Д.Асфендияров
- “Эпигенез” термині грекше «epi» – кейін, жоғарыда, сөз алды қосымшасы болып табылады,яғни генетиканың қосымша саласы.
- «Эпигенетика” терминін 1942 ж. эмбриолог Конрад Холл Уоддингтон ұсынды.
- Негізгі мақсат даму барысында гендер экспрессиясының өзгерісін сипаттау болды
- Әлі толық дамымаған,генетиканың салыстырмалы түрде қалыптасқан жаңа саласы
- Эпигенетика – ген мен оның өнімі арасындағы байланысты, белгілі бір фенотипті қалыптастырудағы әсерін зерттейтін биология саласы.
- Эпигенетика – генетикалық жасушаның дамуы немесе жасушаның бөлінуі кезінде гендердің белсенділігінің тұқым құуалау өзгерістерін зерттейді
- Эпигенетикалық өзгерістер кезінде ДНҚ нуклеотидінің реттілігі ауыспайды
- Эпигенетика ортаның эпигенетикалық сигнелдары мен олардың іске асу жолдары анықталғаннан кейін дами бастады
- Эпигенетикалық өзгерістер организмнің тіршілік жағдайына бейімдеуіне тікелей байланысты
- Эпигенетикалық модификациялар жасушаларда,әдетте, оргенизмнің бір ұрпағының тіршілік ұзақтығы шамасында көрінеді
- Бұл өзгерістер келесі ұрпаққа берілгеннен кейін 3-4 генерацияда көрініс береді де содан кейін стимулдаушы фактор ретінде жойылғанда,бірге жойылады
- Эпигенетиканың молекулярлық негізі генетикаға ақпараттың модификациясымен яғни ДНҚ нуклеотидтерінің бастапқы реттілігі қозғалмайтын гендердің белсенділігімен жәнеде репрессиясымен сипатталады
- Эпигенетикалық маркерлер жиынтығы – Эпигенеом деп аталады
- Эпигенетикалық қайта құрылу фенотипке әсер етуі мүмкін
- Эпигенетика геном ішінде орын ауыстыруға қабылетті ДНҚ бөліктерінде және хромосомадаға генетикалық материал алмасуының,сондай-ақ қалыпты жасушалардың жұмыс жасауында маңызды рөл атқарады
- Эпигенетикалық модификациялар жасушалар дамуының барлық сатысы мен функциональдық белсенділігін бақылайды
- Эпигенетикалық ретту механизмдерінің бұзылуы тікелей және жанама түрде көптеген аурулармен байланысты
- Эпигенетикалық этиология ауруларына инпринтинг аурулары жатады,гендік және хромосомалық болып бөлінеді(қазіргі уақытта 24 түрі бар)
- Гендік инпринтинг ауруларында ата-анасының бірінде хромосома локусында моно аллельді репресия байқалады
- Оның себебі гендегі нүктелік мутация
- ДНҚ молекуласының цитозиндік негізін арнайы метилденуіне алып келетін экспрессиялық гендерге тәуелді
- Тамақтану, физикалық белсенділік, у, вирус, иондаушы радиация және т.б әсер етеді
- Эпигенетикалық өзгеріске ең сезімтал кезең құрсақтағы және туылғаннан кейінгі алғашқы 3 ай жатады
- Қазіргі уақытта эпигенетика өзгерісі ауруларын анықтауда жаңа арнайы құралдар дайындалуда
- Эпигеном – геномдағы бір гендердің қосылып еіншілсінің өшіп тұрғанын анықтаушы фактор
- Эпигенеомика – жасушаның генетикалық материалының эпигенетикалық өзгерістерінің толық жиынтығын немесе эпигеномын зерттеу
- Эпигенетикалық процестер: парамутация; геномдық инпринтинг; Х-хромосома инактивациясы; ДНҚ метилденуң бағдарлау және т.б. жатады