Генетика ғылымының жаңа саласы-Эпигенетика

Сапарбек Қазбек Мейрбекұлы

Студент

КазНМУ им С.Д.Асфендияров

  • «Эпигенез» термині грекше «epi» — кейін, жоғарыда, сөз алды қосымшасы болып табылады,яғни генетиканың қосымша саласы.
  • «Эпигенетика» терминін  1942 ж. эмбриолог Конрад Холл Уоддингтон ұсынды.
  • Негізгі мақсат даму барысында гендер экспрессиясының өзгерісін сипаттау болды
  • Әлі толық дамымаған,генетиканың салыстырмалы түрде қалыптасқан жаңа саласы
  • Эпигенетика – ген мен оның өнімі арасындағы байланысты, белгілі бір фенотипті қалыптастырудағы әсерін зерттейтін биология саласы.
  • Эпигенетика – генетикалық жасушаның дамуы немесе жасушаның бөлінуі кезінде гендердің белсенділігінің тұқым құуалау өзгерістерін зерттейді
  • Эпигенетикалық өзгерістер кезінде ДНҚ нуклеотидінің реттілігі ауыспайды
  • Эпигенетика ортаның эпигенетикалық сигнелдары мен олардың іске асу жолдары анықталғаннан кейін дами бастады
  • Эпигенетикалық өзгерістер организмнің тіршілік жағдайына бейімдеуіне тікелей байланысты
  • Эпигенетикалық модификациялар жасушаларда,әдетте, оргенизмнің бір ұрпағының тіршілік ұзақтығы шамасында көрінеді
  • Бұл өзгерістер келесі ұрпаққа берілгеннен кейін 3-4 генерацияда көрініс береді де содан кейін стимулдаушы фактор ретінде жойылғанда,бірге жойылады
  • Эпигенетиканың молекулярлық негізі генетикаға ақпараттың модификациясымен  яғни ДНҚ нуклеотидтерінің бастапқы реттілігі қозғалмайтын гендердің белсенділігімен жәнеде репрессиясымен сипатталады
  • Эпигенетикалық маркерлер жиынтығы – Эпигенеом деп аталады
  • Эпигенетикалық қайта құрылу фенотипке әсер етуі мүмкін
  • Эпигенетика геном ішінде орын ауыстыруға қабылетті ДНҚ бөліктерінде және хромосомадаға генетикалық материал алмасуының,сондай-ақ қалыпты жасушалардың жұмыс жасауында маңызды рөл атқарады
  • Эпигенетикалық модификациялар жасушалар дамуының барлық сатысы мен функциональдық белсенділігін бақылайды
  • Эпигенетикалық ретту механизмдерінің бұзылуы тікелей және жанама түрде көптеген аурулармен байланысты
  • Эпигенетикалық этиология ауруларына инпринтинг аурулары жатады,гендік және хромосомалық болып бөлінеді(қазіргі уақытта 24 түрі бар)
  • Гендік инпринтинг ауруларында ата-анасының бірінде  хромосома локусында моно аллельді репресия байқалады
  • Оның себебі гендегі нүктелік мутация
  • ДНҚ молекуласының цитозиндік негізін арнайы метилденуіне алып келетін экспрессиялық гендерге тәуелді
  • Тамақтану, физикалық белсенділік, у, вирус, иондаушы радиация және т.б әсер етеді
  • Эпигенетикалық өзгеріске ең сезімтал кезең құрсақтағы және туылғаннан кейінгі алғашқы 3 ай жатады
  • Қазіргі уақытта эпигенетика өзгерісі ауруларын анықтауда жаңа арнайы құралдар дайындалуда
  • Эпигеном – геномдағы бір гендердің қосылып еіншілсінің өшіп тұрғанын анықтаушы фактор
  • Эпигенеомика – жасушаның генетикалық материалының эпигенетикалық өзгерістерінің толық жиынтығын немесе эпигеномын зерттеу
  • Эпигенетикалық процестер: парамутация; геномдық инпринтинг; Х-хромосома инактивациясы; ДНҚ метилденуң бағдарлау және т.б. жатады