Harper Bazar журналының мысалында сән саласындағы терминдерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудың лексикалық-грамматикалық ерекшеліктері
Қабиденов Ә.Д.
(Ғылыми жетекшісі – п.ғ.к., ассистент, аударма теориясы мен тәжірибесі кафедрасының меңгерушісі Туркенова С.С.)
Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті, Қарағанды қаласы, Қазақстан Республикасы
Harper’s Bazar журналы – өзінің ерекше стилімен және кең сән сөздік қорымен танымал сән әлеміндегі беделді басылым. Бұл журналдағы сәнді терминдерді талдау сәнді терминдерді қолдану ерекшеліктері мен тенденцияларын, сондай-ақ олардың ерекшелігі мен контекстін ашады.
Harper’s Bazar журналында сіз әртүрлі сән терминдерін таба аласыз, мысалы:
1. “Haute couture” – жоғары сән, сәнді және эксклюзивті дизайнерлік топтамалар.
2. «Street style» -көше сәні, көше трендтері мен жеке стильден шабыттанған стиль.
3. «Fashionista» – сәнқой, сәнді және сәнді киінген әйел.
4. «Capsule collection» -модельдер санымен шектелген, бірақ брендтің негізгі тақырыптары мен стилін көрсететін капсулалық топтама.
5. «Trendsetter» – трендситтер, сән трендтерін белгілейтін адам.
Бұл терминдер қазіргі сән трендтерін, негізгі концепцияларды және сән индустриясының құрылымын көрсететін Harper’s Bazaar сән лексиконының шағын бөлігі ғана. «Harper’s Bazar» журналындағы сән терминдерін талдау мұндай терминдердің қазақ тіліне аудармасының лексикалық және грамматикалық ерекшеліктерін зерттеп қана қоймай, олардың сән мәдениетін қалыптастырудағы және стильді қабылдаудағы рөлін түсінуге мүмкіндік береді. Мұндай талдау сәнді мәтіндердің ерекшеліктерін жақсы түсінуге және контекст пен эмоционалды бояуды сақтай отырып, сәнді терминдерді қазақ тіліне берудің тиімді аударма стратегияларын жасауға мүмкіндік береді.
Сәнді терминдерді сәтті аудару үшін олардың семантикасының, құрылымының және қолдану контекстінің барлық аспектілерін ескеру маңызды. Бұл терминдердің көбінесе басқа тілде дәл аналогтары бола бермейді, сондықтан қазақ тіліне аударғанда кешенді тәсілді қолданып, мағына мен стильді барынша жеткізуге ұмтылу қажет.
Мысалы, «haute couture» және «capsule collection» сән терминдері сән индустриясындағы негізгі ұғымдар болып табылады және сәйкесінше белгілі бір сән-салтанат пен ұстамдылықты көрсетеді. Қазақ тіліне аударған кезде терминдердің шынайылығы мен маңыздылығын сақтау үшін осы ұғымдарды мейлінше дәл әрі қысқаша жеткізетін терминдерді таңдаған жөн. Стандарттар мен сән трендтерін белгілейтін адамды білдіретін «trendsetter» терминіне де назар аударған жөн. Бұл ұғымды қазақ тілінде жеткізу үшін терминнің мағынасын және оның әсерін беруге көмектесетін экспрессивті тіркестерді немесе метафораларды қолдануға болады.
«Harper’s Bazar» журналындағы сән терминдерін талдау олардың лексикалық және грамматикалық ерекшеліктерін зерттеп қана қоймай, олардың сән мәдениетін қалыптастырудағы және стильді қабылдаудағы рөлін көруге мүмкіндік береді. Сәнді терминдердің дұрыс аудармасы олардың қолданылу стилі мен контекстін сақтайды, сондай-ақ осы терминдердегі эмоционалдық жүктеме мен ақпаратты береді.
Кейбір сән терминдері, мысалы, «minimalism» немесе «avantgarde» терең тарихи тамырларға ие және сәндегі белгілі бір философияны немесе тенденцияларды көрсетеді. Оларды аудару кезінде сән индустриясына олардың маңызы мен ықпалының мәнін жеткізу үшін осы терминдерге байланысты ассоциациялар мен ұғымдарды сақтау маңызды. Сондай-ақ, стильдің бірегей ерекшеліктерін және сән арқылы өзін-өзі көрсетуді көрсететін «statement piece» немесе «effortless chic» сияқты терминдерге назар аударған жөн. Бұл терминдерді аударуда қазақ мәдениеті мен контекстіне бейімдеу үшін олардың экспрессивтілігін, даралығын бере алатын тілдік құралдарды пайдалану қажет. Harper’s Bazar журналында сән терминдерін зерттеу сән лексикасын пайдалану үрдістерін ғана емес, сонымен қатар сән эволюциясын және оның қоғамға әсерін түсінуге мүмкіндік береді. Сән терминдерін қазақ тіліне дұрыс аудару сән сөздік қорын кеңейтіп, мәдени диалогты байытып, әлемдік сән үрдістерін жергілікті аудитория мен қабылдауға бейімдеуге мүмкіндік береді.
Сән терминдерін бөлшектей отырып, біз өрнектер мен концепциялардың бірегей қоспасын жасау үшін тіл, сән және мәдениеттің қалай тоғысатынын көре аламыз. Әрбір термин сәнді тіл мен кодтың бір бөлігіне айналатын белгілі бір энергия мен бейнелерді алып жүреді. Сән терминдерін қазақ тіліне аударған кезде төл тілде алып жүрген сол атмосфера мен көрнекі бейнелерді жеткізу үшін олардың өзіндік ерекшелігі мен стилін сақтау маңызды. Бұл тек сәнді түсінуді ғана емес, сонымен қатар дәл және шығармашылықпен аудару үшін тілдік құралдармен ойнай білуді талап етеді. Сән терминдері әмбебап және белгілі бір сән трендтеріне, брендтерге немесе дизайнерлерге тән болуы мүмкін. Бұл нюанстарды түсіну сән әлеміндегі терминдерді қолданудың барлық нюанстары мен контексттерін ескере отырып, дәлірек және дәл аударма жасауға көмектеседі.
«Harper’s Bazar» журналындағы сән лексиконын зерттеуді жалғастыра отырып, біз сән индустриясында қолданылатын өрнектердің байлығы мен алуан түрлілігін аша аламыз және әрбір сән терминінің артындағы шығармашылық шабыттандыра аламыз. Тіл арқылы сән мен стиль әлеміне ену арқылы біз ой-өрісімізді кеңейтіп, заманауи сәнді түсінуге және талдауға кілт бола алатын сән терминдерімен сөздік қорымызды байытамыз.
«Harper’s Bazar» журналындағы сән терминдерін аудару тілдік және мәдени айырмашылықтарға байланысты кейбір практикалық қиындықтарға тап болуы мүмкін. Сән терминдерін аудару кезінде жиі кездесетін мәселелер мыналар:
1. Баламалы терминнің болмауы: Кейбір сән терминдері ағылшын тіліне тән болуы мүмкін және басқа тілдерде, соның ішінде қазақ тілінде дәл баламасы болмауы мүмкін. Мұндай жағдайларда сипаттау формасын пайдалану немесе терминді басқа тілде көрсету үшін бейімдеу қажет болуы мүмкін.
2. Мәдени айырмашылықтар: Сән әр елдің мәдениеті мен әдет-ғұрпының ажырамас бөлігі болып табылады. Сондықтан сән терминдерін аударуда бұл терминдерді аударма жүріп жатқан тілдің мәдени ерекшеліктеріне бейімдеу мәселесі туындауы мүмкін. Кейбір терминдер әртүрлі мағынаға ие болуы немесе әртүрлі мәдениеттерде әртүрлі контексте қолданылуы мүмкін.
3. Жылдам өзгеретін сән: Сән үнемі өзгеріп, дамып отырады, жаңа терминдер мен трендтер өте тез пайда болуы мүмкін. Аудармашыларға үнемі өзгеріп отыратын шумақтар мен өрнектерге ілесу қиын болуы мүмкін.
4. Нюанс пен стильді жеткізу: Сән көбінесе белгілі бір стильдермен немесе ұғымдармен байланысты болуы мүмкін арнайы терминдер мен өрнектерді пайдаланады. Аудармашыға белгілі бір сөзбен байланысты барлық нюанстар мен стильді жеткізу қиын болуы мүмкін.
Халықаралық лексика әдетте өзара әсер ету немесе кездейсоқ сәйкестік нәтижесінде әртүрлі тілдерде сыртқы ұқсас пішіні және кейбір бірдей мағыналары бар сөздерді қамтиды. Халықаралық сөздер бір тілге немесе басқа тілге басқа тілден енгендіктен немесе екі берілген тілдің қандай да бір үшінші тілден (мысалы, латын немесе грек тілінен) сәйкес сөзді қабылдауына байланысты болатыны белгілі. Кеңірек контексттің нақты көлемін көрсету мүмкін емес – бұл сөйлемдердің контексі болуы мүмкін,
параграф, тарау немесе тіпті өнім туралы жалпы ақпарат. :−Тар контекст: лексикалық немесе синтаксистік болып екіге бөлінеді.
1. Синтаксистік контекст – сөз, сөз тіркесі немесе сөйлем қолданылатын синтаксистік құрылым.
2. Лексикалық контекст – қоршаған ортадағы нақты лексикалық бірліктердің, сөздердің және жиынтық сөз тіркестерінің жиынтығы.
Бұл бірлікке сәйкес келеді.
Контексттің ең маңызды қызметі – тілдік бірліктердің көп мағыналылығын шешу. Мәтінмән, сол немесе басқа көп мәнді бірліктен бірінен басқа барлық мағыналарын «алып тастайды». Осылайша, контекст тілдің бір немесе басқа бірлігіне екіұштылық береді және таңдау мүмкіндігін береді. аударылатын тілдегі берілген бірліктің бірнеше ықтимал эквиваленттерінің бірі.
Сәнді терминдерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару кезінде осы терминдердің лексикалық және грамматикалық жақтарының мәдениет пен тіл құрылысындағы ерекшеліктерге бейімделуіне байланысты кейбір ерекшеліктер туындайды. Кейбір қиындықтарға тап болуыңыз мүмкін:
1. Лексикалық қиындықтар: Buzz терминдері көбінесе оқылатын тілде тікелей баламасы жоқ жаңа сөздер немесе сөз тіркестері болып табылады. Аудармашылар түпнұсқа терминнің мағынасы мен стилін дәл жеткізетін барабар лексикалық алмастыруларды табуы керек.
2. Грамматикалық қиыншылықтар: Сәнді терминдер қазақ тілінде қолданылатыннан өзгеше болуы мүмкін нақты грамматикалық конструкцияларда жиі қолданылады. Бұл дизайнды дұрыс бейімдеу қиын болуы мүмкін.
3. Мәдени аспектілер: Сән терминдері көбінесе ағылшын мәдениетіне ғана тән болуы мүмкін нақты мәдени құбылыстармен немесе тенденциялармен байланысты. Аудармашы осы мәдени аспектілерді ескеріп, терминдерді қазақ мәдениеті мен контекстіне сәйкес келтіруі керек.
Сәнді терминдерді қазақ тіліне аударғанда ерекше назар аударуды қажет ететін грамматикалық аспектілер болуы мүмкін. Міне, кейбір мысалдар:
1. Гендерлік және сандық келісім: Ағылшын тілінде нақты зат есімдерде әдетте жыныс пен сан болмайды, ал қазақ тілінде олар бар. Сәнді терминдерді аударғанда сөйлемнің грамматикалық дұрыстығын сақтау үшін зат есімнің жынысы мен санын ескеру қажет.
2. Кейс формалары: Қазақ тілінде сәнді терминдерді аударғанда дұрыс қолданылуы тиіс регистрлік формалар бар. Мысалы, ағылшын тілінде тура регистр қолданылса, қазақ тілінде контекстке байланысты септік регистрді немесе басқа жағдайларды қолдану қажет болуы мүмкін.
3. Етістік формалары: Ағылшын тілінде сәнді терминдер етістіктерді инфинитивте немесе септікте қолдана алады. Қазақ тіліне аударғанда терминнің контекстіне, мағынасына қарай тиісті етістік формасын таңдап алу қажет.
4. Синтаксистік құрылымдар: Ағылшын және қазақ тілдерінің синтаксистік құрылымдары әртүрлі. Сәнді терминдерді аударғанда сөйлемнің дұрыстығын сақтау үшін субъект пен предикат арасындағы келісім ережелерін, сөз тәртібін және басқа да синтаксистік ережелерді сақтау қажет.
5. Көсемшелердің қолданылу ерекшеліктері: Ағылшын және қазақ тілдерінде предлогтар әртүрлі болуы мүмкін. Сәнді терминдерді аударған кезде терминнің бастапқы мағынасын беретін қолайлы предлогты таңдау керек.
«Fashionista» және «Street style» сән терминдерін талдау жағдайында зерттеу әдістерін таңдаудың негіздемесі келесідей:
1. Терминдерді қолдану контекстін талдау: Зерттеуді «Fashionista» және «Street style» терминдері қолданылатын контекстті талдаудан бастаңыз. Сән журналдары, блогтар, әлеуметтік желілер сияқты әртүрлі дереккөздерді зерттеу осы терминдердің сән индустриясында таралуын және олардың семантикасын түсінуге көмектеседі.
Алдымен «Fashionista» және «Street style» терминдері айтылатын әртүрлі мәтіндерді іздеп, жинау керек. Бұл сән туралы мақалалар, журнал басылымдары, блогтар, шолулар, әлеуметтік желілердегі пікірлер және басқа көздер болуы мүмкін. Бұл терминдердің қолданылу тәсілдерін толық түсіну үшін мұндай корпустың әртүрлі мәтіндер мен авторларды қосқаны жөн болар еді. Мәтіндік материалдарды жинағаннан кейін корпусты талдау қажет. Негізгі тәсілдердің бірі – мәтіндердегі сөздер мен олардың тіркестерінің жиілігін талдау. Бұл «Fashionista» және «Street style» терминдерінің мәтіндерде қаншалықты жиі кездесетінін анықтауға, сондай-ақ олар қолданылатын контексттерді анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы, сіз бұл терминдердің қай тақырыптық салаларда жиі қолданылатынына, қандай сән үрдістері мен стильдермен байланысты екеніне назар аудара аласыз. Сонымен қатар, мәтіндерде «Fashionista» және «Street style» сөздерімен бірге кездесетін синонимдер мен мағынасы ұқсас терминдерге назар аударған жөн. Бұл осы терминдермен сән мен стильдің қандай аспектілері байланысты екенін және оларды қазақ тіліне аударғанда қандай балама сөз тіркестерін қолдануға болатынын түсінуге көмектеседі. Корпусты талдау барысында әртүрлі уақыт кезеңдерінде және сән үрдістерінде терминдерді қолданудың өзгермелілігіне де назар аударған тиімді. Сән үнемі дамып келеді және «Fashionista» және «Street style» қазіргі сән трендтеріне қалай қатысы барын түсіну қазақ тіліне аударғанда олардың мағынасын дәлірек жеткізуге көмектеседі.
«Fashionista» және «Street style» терминдері бар мәтіндерге және олардың қазақ тіліне аудармасына корпустық талдау жүргізу үшін ағылшын тіліндегі әртүрлі мәтіндік материалдардың үлкен көлемін жинап, олардың қолданылу контексттерін талдау қажет. Корпусты талдау кезінде әртүрлі әдістерді қолдануға болады. Мысалы, осы терминдердің және олардың комбинацияларының қолданылу жиілігін анықтауға болады. Сондай-ақ қазақ тіліне сәйкес аудармалар болып табылатын синонимдер мен мағыналары жақын тіркестерге де назар аударған жөн. «Fashionista» терминінің қазақ тіліне аударылуын «сәнді букінші» немесе «модалық тақтасы» деп айтуға болады. Бұл өрнектер киімнің талғамы жақсы және соңғы сән трендтерін ұстанатын стильді және сәнді адамның идеясын көрсетеді. «Street style» терминін қазақ тіліне «көше стилі» деп аударуға болады. Бұл өрнек күнделікті көше сәнінен және даралықтан шабыттанған сән стилін сипаттайды.
2. Лексикографиялық талдау: Ресми анықтамасын, шығу тегін және қолданылуын түсіну үшін лексикографиялық ресурстар мен сөздіктерді пайдалана отырып, осы терминдерді талдаңыз. Бұл терминдердің негізгі мағыналары мен коннотацияларын анықтауға көмектеседі.
«Fashionista» және «Street style» ұғымдарымен байланысты терминдер мен ұғымдарды салыстыру зерттеу мен дипломдық жұмысты жазудың қызықты аспектісі болуы мүмкін. Бұл осы терминдердің ерекшеліктерін және олардың сән мен стиль контекстінде қолданылуын жақсы түсінуге мүмкіндік береді.
«Fashionista» – әдетте соңғы трендтерді ұстанатын, стильді жақсы сезінетін және сән әлеміне қызығушылық танытатын сән әуесқойлары немесе сән әуесқойлары үшін қолданылатын термин. Олар басқаларға шабыт бола алады және сыртқы келбетінде шығармашылық бола алады.